Selected Courses on Digital Art-UOWM

Μακέτα υπερβατικής πολεοδομίας από τη διπλωματική εργασία φοιτητή στο ΕΜΠ, για «εναέρια» ένωση πάνω από τις στέγες των πολυκατοικιών του λόφου Στρέφη με άλλο σημείο της πόλης. Οδηγός και για άλλες περιοχές, για αποσυμφόρηση της Αθήνας…Μια προσπάθεια αποτύπωσης μιας άλλης πολεοδομικής σκέψης για το εγγύς μέλλον, που αποκαλείται υπερβατική ή ουτοπική πολεοδομία.

Εν αρχήν ο λόγος… του Ιουλίου Βερν, μέσα από φράσεις και αποσπάσματα που αποκαλύπτουν στους ήρωές του Μαξ Ιμπέρ και Τζον Κερτ το «εναέριο χωριό», μία μορφή… υπερβατικής πολεοδόμησης μέσα στη ζούγκλα (κρατήσαμε τη γλώσσα απόδοσης. Εκδόσεις «Μίνωας» 1963):

«…Σε τούτο το σημείο, υπήρχανε δύο δέντρα κοντά το ένα στο άλλο. Η κλίση τους είχει βοηθήσει τους ιθαγενείς να στερεώσουν ανάμεσά τους οριζόντια κλαδιά, από κάτω ώς πάνω, σαν είδος σκαλοπάτια… Οσο ανεβαίνανε τόσο πιο πολύ φαινότανε μέσ’ απ’ τα φυλλώματα το φως… Κι όταν τέλος ανεβήκανε κάπου εκατό πόδια πάνω από τη γη, πόσο μεγάλη στάθηκε η κατάπληξή τους! Είδανε μπροστά τους μία πλατεία κατάφωτη από τον ήλιο… Πάνω από την πλατεία ανεβαίνανε γύρω γύρω οι πράσινες κορφές των δέντρων. Στην επιφάνειά της υπήρχανε στη μία και στην άλλη μεριά του δρόμου, αραδιασμένα με τάξη, χαμηλά σπιτάκια, με τοίχο από κίτρινη χωματολάσπη και σκεπή από φύλλα… Τούτο το σύνολο σχημάτιζε ένα χωριό στο ύψος εκείνο και σε μια έκταση που δεν μπορούσες να λογαριάσεις ίσαμε πού έφτανε… Η πλατεία σκιαζόταν από τις κορυφές των δέντρων που οι γεροί τους οι κορμοί την κρατούσαν στον αέρα. Ακουμπούσε πάνω στα γερά τους κλαδιά, εκατό σχεδόν πόδια πάνω από το έδαφος, όπου βρισκότανε ριζωμένα: γερές μπωχίνιες, μπομπάξ, μπαομπάμπ. Ητανε καμωμένη από εγκάρσια ξύλα, πιασμένα στέρεα με αγκίστρια και με λιάνες… Τα περισσότερα σπίτια, δροσερά και βυθισμένα στην πρασινάδα, είχαν σχήμα κυψέλης και ήταν ορθάνοιχτα… Με την ευνοϊκή του θέση το χωριό βρισκότανε δίχως άλλο προφυλαγμένο από κάθε επιδρομή».

Ενα αντίστοιχο «εναέριο χωριό» βρέθηκε πριν από περίπου σαράντα χρόνια στη ζούγκλα της νοτιοανατολικής Ινδονησίας. Ενας πραγματικός οικισμός «χτισμένος» πάνω σε δέντρα από τη φυλή Koravai. Τα υπερυψωμένα ξύλινα σπίτια βρίσκονται σε ύψος που φτάνει έως και τα 35 μέτρα πάνω από το έδαφος. Μια κλειστή κοινωνία που ζει από το κυνήγι και τη συλλογή καρπών. Κατεβαίνει στα άλλα χωριά μόνο για να πουλήσει-ανταλλάξει δικά της πράγματα μ’ εκείνα άλλων φυλών. Θα μπορούσε να είναι το φανταστικό χωριό του Βερν.

Τι είναι όμως αυτό που σπρώχνει τους ανθρώπους να φτιάχνουν τέτοιες κατασκευές; Ποια είναι η λογική να υπάρχουν σήμερα «υπερυψωμένα» κτήρια πάνω από το έδαφος; ρωτήσαμε τον Μάνο Μπίρη, ομότιμο καθηγητή Αρχιτεκτονικής του ΕΜΠ, με πλούσια εμπειρία στο χώρο αυτό. Οι λόγοι μπορεί να συνοψιστούν σε τρεις: «Η ανάγκη για ασφάλεια, όπως φαίνεται και στο “εναέριο χωριό”. Το περιβάλλον και οι επιπτώσεις του και η απόκτηση ζωτικού χώρου, όπου δεν υπάρχει.

»Ο πρώτος με το δεύτερο λόγο συναντιούνται. Για παράδειγμα, οι κίνδυνοι από το φυσικό περιβάλλον παλαιότερα ήταν μεγάλοι. Ο άνθρωπος είχε να αντιμετωπίσει, εκτός από τα στοιχεία της φύσης, άγρια ζώα. Ετσι αναπτύχθηκαν προϊστορικά οι πασσαλόπηκτοι οικισμοί, σε ποτάμια ή λίμνες που πρόσφεραν ασφάλεια από τους κινδύνους της ξηράς. Ασφάλεια υπάρχει και πάνω από το έδαφος, ειδικά σε τροπικές περιοχές το συναντάμε αυτό. Τα δεντρόσπιτα σε μεγάλα ύψη προσφέρουν επίσης ασφάλεια.

»Ο τρίτος λόγος είναι η απόκτηση ζωτικού χώρου, εκεί όπου οι σύγχρονες πόλεις έχουν φτάσει στα όριά τους όπως στην Απω Ανατολή, Μπανγκόκ, Ινδοκίνα κ.α. Οι πληθυσμοί επεκτείνονται – επεκτείνοντας κατά κάποιο τρόπο και τα όρια της πόλης “χτίζοντας” σπίτια πάνω σε πασσάλους μέσα στο νερό (σε ποτάμια, σε λίμνες, ή παράκτια).

»Σπίτια πάνω από το έδαφος, πάνω σε δέντρα, σήμερα φτιάχνουν όσοι είναι και υπερβολικά φυσιολάτρες».

Ο άνθρωπος κάνει τις υπερβάσεις του και για εμπορικούς λόγους: τα «tree hotel Sweden», κοντά στον ποταμό Lule, είναι ένα τέτοιο παράδειγμα. Τα σπίτια του δενδροξενοδοχείου απέχουν τέσσερα έως έξι μέτρα πάνω από το έδαφος και τα έχουν όλα.

Ο Mathew και η Erica Hogan, ένα ζευγάρι Αμερικανών, είναι μια άλλη περίπτωση που έκανε την υπέρβασή της στη ζούγκλα της Κόστα Ρίκα. Εχτισε μια κοινότητα (Rinca Bellavista) από ξύλινα σπίτια πάνω σε πανύψηλα δέντρα, που συνδέονται μεταξύ τους με σχονιά και γέφυρες δημιουργώντας ένα διαφορετικό προορισμό για επίδοξους ταξιδιώτες. «Υπέρβαση στην πολεοδομία στη σύγχρονη εποχή σημαίνει πολεοδομία που αποδεσμεύεται από τις συμβατές παραμέτρους του χώρου. Υπάρχουν κτήρια που έχουν δημιουργηθεί με τον τρόπο της αντίστροφης πυραμίδας, η βάση δηλαδή στην κορυφή, και η κορυφή του κώνου στη βάση. Αυτό είναι υπερβατική πολεοδομία».

Η υπερβατική, «η ουτοπική πολεοδομία υπό τις παρούσες συνθήκες σε μεγαλουπόλεις που ασφυκτιούν μπορεί να είναι μια δημιουργική ουτοπία. Και όσο κάποια πράγματα μοιάζουν φαντασία, μπορεί να έχουν νόημα στο εγγύς μέλλον», θα πει ο Βασίλης Γκανιάτσας, καθηγητής Αρχιτεκτονικών Συνθέσεων και Θεωρίας στο ΕΜΠ:

«Ενας φοιτητής μου στη διπλωματική του εργασία έπειτα από πολλές συζητήσεις προχώρησε σε κάτι πρωτότυπο, εμπευσμένος από κόμικς και από τον Ιούλιο Βερν στο «εναέριο χωριό».

Ας αφήσουμε τον ίδιο τον Αλέξη Χορτογιάννη, που είναι τώρα φαντάρος, να μας διηγηθεί μέσα από την εργασία του μια μικρή ιστορία: «Δεν είναι πραγματικά παράλογο μία ολόκληρη επιφάνεια της πόλης να μένει αχρησιμοποίητη και να περιορίζεται στα ρομαντικά τετ α τετ των κεραμιδιών με τα άστρα!

»Η καθημερινότητά μας διαδραματίζεται στο επίπεδο του δρόμου ανάμεσα στα κτήρια… και άσε που δεν μπορείς να περπατήσεις με τόσα αυτοκίνητα. Συνειδητοποιείς ότι κινούμαστε κάτω από τη γη! Δεν βιώνουμε την πόλη μας, απλά μεταφερόμαστε σαν μέσα σε κάψουλες από το σκοτεινό μας διαμέρισμα στο σκοτεινό μας γραφείο».

Ετσι λοιπόν προέκυψε η ιδέα να ενωθούν διάφοροι χώροι της πόλης πάνω από την πόλη. Οπως ο λόφος του Στρέφη (βλ. μακέτα), με ειδικούς δρόμους πάνω τις στέγες των πολυκατοικιών, με άλλα σημεία στην πρωτεύουσα. Μοιάζει ουτοπικό. Μια πολεοδομική υπέρβαση όμως που «υπό συνθήκες αποκτά νόημα». Ξανασκεφτείτε το!