Πλήρης ενσωμάτωση των στοιχείων με προσθήκες σχετικά με:
την κινηματογραφική σύνταξη σε θεωρητικό και εργαστηριακό επίπεδο,
την έννοια της βάσης δεδομένων και της πλοήγησης στην πληροφορία,
τη ρευστότητα του αποτελέσματος και τη μη παραδοσιακή ολοκλήρωση του έργου,
τη σύνδεση του αντικειμένου με το φως, τον ήχο και τον σχεδιασμό χώρων,
και την παιγνιώδη, μετα-αφηγηματική λογική.
Η τοπολογία δεν είναι μορφολογική έννοια, αλλά εννοιολογική και δομική: αφορά τη σύνδεση και την κυκλοφορία, όχι τη μορφή αυτή καθαυτή.
Εδώ με τον όρο «τοπολογίες» εννοώ συνθέσεις ή συστήματα που οργανώνουν τα δεδομένα (οπτικά, ηχητικά, αντικείμενα, κείμενα κ.λπ.) σε σχέσεις μεταξύ τους, όχι απλώς με βάση μια μορφολογική διάταξη, αλλά με βάση τη λογική της συνδεσιμότητας, της πλοήγησης, της πολυτροπικότητας — όπως λειτουργεί σε:
ένα δικτύωμα ή μια χαρτογράφηση εννοιών ή εμπειριών,
ένα πολυεπίπεδο περιβάλλον (virtual ή real) που διαβάζεται με πολλούς τρόπους,
ή μια μη γραμμική αφήγηση με εναλλακτικές διαδρομές.
Η λέξη «τοπολογίες» προτείνει ότι το αποτέλεσμα δεν είναι στατικό, αλλά μετασχηματιζόμενο σύστημα — κι αυτό εκφράζεται και μορφικά (με κατασκευές, 3D μοντέλα, animation, ήχους κ.λπ.) και εννοιολογικά (π.χ. η μετάβαση από την υλικότητα του αντικειμένου στη σχέση του με τη μνήμη ή τη ροή δεδομένων).
Το αντικείμενο λειτουργεί:
ως πύλη πρόσβασης στο ευρύτερο περιβάλλον (φορέας μνήμης, υλικότητας, ήχου, φωτός),
ως σημείο εστίασης σε μια σύνθεση που επεκτείνεται σε χώρο, αφήγηση, ηχητικό/οπτικό περιεχόμενο,
ως μεταβλητή σε ένα σύστημα σχέσεων που δεν είναι απαραίτητα “γλυπτικό” ή “φυσικό”.
Αν το παρουσιάσεις ως μεταβατικό στοιχείο (και όχι ως τελικό έργο), βοηθά στην κατανόηση του πολλαπλού και μη-ολοκληρωμένου χαρακτήρα των ψηφιακών και εννοιολογικών έργων.
οι φοιτητές/τριες δεν είναι απαραίτητο να κατασκευάσουν πλήρως την τοπολογία.
Το μάθημα στοχεύει:
Στο σχεδιασμό (conceptual + οπτικό) ενός πολυεπίπεδου έργου που εμπλέκει αντικείμενα, ήχο, φως, χώρο.
Στην εικαστική “χαρτογράφηση” σχέσεων του αντικειμένου με τον χώρο, τις αφηγήσεις, το φως, τον ήχο, τις συνδέσεις.
Σε μοντέλα αναπαράστασης της τοπολογίας: μέσω σχεδίου, 3D mock-ups, κινούμενης εικόνας, animation ή αφήγησης.
πρόκειται για μια άσκηση σύνθεσης και οργάνωσης νοήματος, όχι απαραίτητα παραγωγής υλικού έργου.
1. Το αντικείμενο ως σημείο εκκίνησης σύνθεσης (montage)
Ένα αντικείμενο μπορεί να λειτουργήσει όπως ένα πλάνο: κουβαλά μνήμη, χωρική πληροφορία, ήχο, φως, ιστορικότητα.
Η συσχέτισή του με άλλα “πλάνα” (εικόνες, κείμενα, ήχους, τοποθεσίες) είναι μορφή κινηματογραφικής σύνθεσης, όχι στο χρόνο του βίντεο αλλά στον χώρο της πληροφορίας.
2. Ανάπτυξη μη-γραμμικών αφηγήσεων
Η αναζήτηση των σχέσεων ανάμεσα στα αντικείμενα, τις τοποθεσίες, τις ηχητικές και φωτιστικές ποιότητες, συνιστά μη γραμμικό μοντάζ — όπως ακριβώς σε μια αφήγηση με βάση τη βάση δεδομένων (database narrative).
Αυτό είναι άμεσος απόγονος των αναζητήσεων του expanded cinema και της cinematic thinking που αφορά πια και την ύλη.
3. Η σωματική σχέση με το αντικείμενο και η κάμερα
Ο τρόπος που προσεγγίζεις ένα αντικείμενο με την κάμερα, το φως, τον ήχο, η θέση του στο χώρο, όλα είναι σκηνοθετικά στοιχεία.
Η καταγραφή αυτών των στοιχείων (με βίντεο, ήχο, μακέτες) συνιστά ενεργή εφαρμογή κινηματογραφικής λογικής στο υλικό περιβάλλον.
«Η προσέγγιση της κινηματογραφικής σύνταξης δεν περιορίζεται στην παραγωγή χρονικών αφηγήσεων μέσω βίντεο, αλλά επεκτείνεται στην
Η λέξη αντικείμενο προέρχεται από το αρχαίο ρήμα αντικείμαι (από το ἀντί + κεῖμαι), που σημαίνει “αυτό που βρίσκεται απέναντι” — δηλαδή κάτι που τίθεται έναντι του υποκειμένου.
Στην οντολογική της διάσταση:
Είναι οτιδήποτε τίθεται ως “έτερο” σε σχέση με ένα υποκείμενο.
Υπονοεί ήδη μια σχέση: για να υπάρξει αντικείμενο, πρέπει να υπάρχει και υποκείμενο που το αντιλαμβάνεται, το παρατηρεί, το σκέφτεται, το νοεί ή το ονομάζει.
Συχνά χρησιμοποιείται σε γνωσιολογικά ή επιστημολογικά συμφραζόμενα: το αντικείμενο της έρευνας, της γνώσης, της τέχνης, της επιθυμίας.
Η λέξη “object” στα αγγλικά — από το λατινικό ob-jectum — έχει παρόμοια ετυμολογική και φιλοσοφική ρίζα.
“Πράγμα” (thing / Ding / πράγματος)
Η λέξη πράγμα έχει πιο γενική και υλική έννοια.
Είναι αυτό που υπάρχει καθ’ εαυτό, ανεξάρτητα από το αν γίνεται αντιληπτό ή όχι.
Ετυμολογικά σχετίζεται με το πρᾶγμα, δηλαδή “πράξη”, “συμβάν”, “γεγονός”.
Στη φιλοσοφία, και ιδιαίτερα στη καντιανή ή χεγκελιανή παράδοση, το “πράγμα καθαυτό” (Ding an sich) είναι εκείνο που υπάρχει ανεξάρτητα από την αντίληψή μας, σε αντίθεση με το “φαινόμενο” ή “αντικείμενο
Εξαρτάται από το πλαίσιο:
🔸 Στο πεδίο της καθαρής φύσης, είναι πράγμα. Υπάρχει είτε το βλέπει κάποιος είτε όχι.
🔸 Για έναν παρατηρητή (ανθρωπολογικά, φιλοσοφικά, καλλιτεχνικά), το δέντρο γίνεται αντικείμενο αντίληψης, αίσθησης, σκέψης, έμπνευσης.
🔸 Στην τέχνη (π.χ. όταν το ζωγραφίζεις), είναι αντικείμενο της αναπαράστασης.
🔸 Στη γνώση (βοτανική, οικολογία), είναι αντικείμενο μελέτης.
Άρα, ένα δέντρο μπορεί να είναι και πράγμα και αντικείμενο, ανάλογα με τη σκοπιά.
Ο Virilio δεν βλέπει τον χώρο ως ουδέτερο. Με την τεχνολογία, ο χώρος:
Επιταχύνεται.
Εξαϋλώνεται.
Παύει να είναι τοπολογικός και γίνεται διασυνδεδεμένος.
➤ Αυτό σε αφορά άμεσα, καθώς συχνά δουλεύεις πάνω στη μετάβαση από την υλικότητα στην τοπολογία, τη διάλυση της σταθερής θέσης υπέρ ενός κινούμενου ψηφιακού αποτυπώματος.
Ο όρος αλλοτρίωση (alienation) σημαίνει την αποξένωση από τον εαυτό, τον κόσμο ή την πράξη, και έχει φιλοσοφικές ρίζες στον Hegel, τον Marx και αργότερα στην ψυχανάλυση και τη θεωρία των μέσων.
Στο πλαίσιο της ψηφιακής τέχνης, η αλλοτρίωση προκύπτει όταν:
Ο θεατής δεν μπορεί να κατανοήσει ή να επηρεάσει την αλγοριθμική διαδικασία.
Ο δημιουργός χάνει το άμεσο σωματικό αποτύπωμα πάνω στο έργο του.
Η αισθητική εμπειρία μετατοπίζεται από το ανθρώπινο στο τεχνικό (όπως συμβαίνει με τις “μηχανές όρασης” του Virilio).
Η πληροφορία υπερβαίνει τη μνήμη και την ενσώματη εμπειρία, με αποτέλεσμα ένα διαρκές αίσθημα ρευστότητας και υπερφόρτωσης.
➤ Π.χ. στις διαδραστικές εγκαταστάσεις όπου το κοινό ενεργοποιεί ήχους και εικόνες χωρίς να γνωρίζει πώς ή γιατί, προκύπτει ένα είδος αισθητηριακής αποσύνδεσης — η αισθητική πράξη υπάρχει, αλλά δεν ανήκει ολοκληρωτικά σε κανέναν.
παθητικότητας, που καταλήγει σε αλλοτρίωση.
Κεντρικές του έννοιες:
Dromology (ταχυ-οντολογία): Η ταχύτητα διαβρώνει την εμπειρία και την εγγύτητα.
Vision machine: Οι μηχανές βλέπουν αντί για εμάς – η οπτική εμπειρία παύει να είναι ανθρώπινη.
Inertia of perception: Ο άνθρωπος καθηλώνεται παθητικά μπροστά στη ροή των εικόνων και των δεδομένων.
Aesthetics of disappearance: Η πραγματικότητα εξαφανίζεται μέσα στην υπερπαρουσία της αναπαράστασής της.
👉 Αυτές οι θέσεις προεικονίζουν την ψηφιακή αλλοτρίωση, όπου το έργο παράγεται και προσλαμβάνεται έξω από τις ανθρώπινες διαστάσεις του χρόνου, του χώρου και της απτικής εμπειρίας.
μετα-ψηφιακή εποχή δεν σημαίνει “μετά το ψηφιακό”, αλλά:
«Μια συνθήκη όπου το ψηφιακό δεν εντυπωσιάζει πλέον από μόνο του· έχει γίνει οικοσύστημα, ρουτίνα, φόντο.»
Χαρακτηριστικά της μετα-ψηφιακής εποχής:
Συμβίωση του αναλογικού και του ψηφιακού (π.χ. χειροποίητο + αλγόριθμος).
Κριτική στάση απέναντι στην τεχνολογία, όχι τεχνοφοβία ούτε τεχνολατρεία.
Ενσώματη και βιωματική ανασύσταση της εμπειρίας – όχι απλή αλληλεπίδραση.
Αναστοχασμός για τα ίχνη, τα δεδομένα, τη μνήμη, την απώλεια.
Αισθητική της επιτελεστικότητας, της τυχαιότητας, της αδυναμίας ελέγχου.
📌 Θεωρητικά θεμέλια:
Florian Cramer: Ορίζει το “post-digital” ως μια κριτική στάση απέναντι στην “κανονικότητα” του ψηφιακού.
Lev Manovich: Από τη «μορφή» στη «δομή δεδομένων» – το έργο ως βάση δεδομένων.
Boris Groys: Το αρχείο και η υπολογιστική μνήμη ως νέος ορίζοντας της τέχνης.
Yuk Hui: Τεχνικό σύστημα = Κοσμολογία – το ψηφιακό ως μορφή του κόσμου.
Συνδέει σώμα, ήχο, εικόνα σε τοπικά περιβάλλοντα → μετα-ψηφιακή επιτελεστικότητα.
Ανακαλεί μνήμες και αφήγηση μέσω χωρικής περιήγησης και διαδραστικότητας → σπάει τη γραμμική αφήγηση → βάση δεδομένων (Manovich).
Χρησιμοποιεί την τεχνολογία όχι για να την επιδείξει, αλλά για να συγκροτήσει συνθήκες ύπαρξης → post-digital mindset.
🔻 5. Συνοψίζοντας
Έννοια
Περιγραφή
Σχέση με Virilio
Σχέση με το έργο σου
Αλλοτρίωση
Αποσύνδεση από την εμπειρία, το σώμα, την πράξη
Ο θεατής γίνεται παθητικός στόχος αισθητικής επίθεσης
Ο θεατής εμπλέκεται αλλά δεν ελέγχει – βιώνει
Dromology
Η ταχύτητα διαλύει το νόημα
Ταχύτητα > αντιληπτική επεξεργασία
Ο χρόνος και ο ρυθμός ορίζονται από τυχαίους αλγορίθμους
Vision Machine
Οι μηχανές βλέπουν αντί για εμάς
Η όραση γίνεται τεχνολογική διαδικασία
Το έργο διαμορφώνεται από καταγραφές και μηχανισμούς
Μετα-ψηφιακή τέχνη
Κριτική και βιωματική σχέση με το ψηφιακό
Virilio: από-αισθητικοποίηση της εμπειρίας
Το έργο σου αποκαθιστά βιωματικά και ενσώματα ίχνη
Ο Yuk Hui είναι Κινέζος φιλόσοφος της τεχνολογίας. Σπούδασε και εργάστηκε στο ευρωπαϊκό πλαίσιο (μεταξύ άλλων δίπλα στον Bernard Stiegler), και έχει δώσει ένα νέο θεωρητικό πλαίσιο για το πώς κατανοούμε την τεχνολογία όχι μόνο ως πρακτική, αλλά ως οντολογία, ως “κοσμολογική μορφή”.
Κύρια έργα:
The Question Concerning Technology in China (2016)
Recursivity and Contingency (2019)
Art and Cosmotechnics (2021)
🔻 2. Τι είναι η Κοσμοτεχνική (Cosmotechnics);
Η έννοια του Cosmotechnics είναι η καρδιά της θεωρίας του.
Κάθε κοινωνία δημιουργεί τεχνολογίες με βάση μια αντίληψη για τον κόσμο, τη φύση και τη θέση του ανθρώπου.
Στον δυτικό κόσμο, για παράδειγμα, η τεχνολογία αναπτύχθηκε μέσα από ένα ορθολογικό, ανθρωποκεντρικό και τελεολογικό πλαίσιο. Αντίθετα, στην Ανατολή (Κίνα, Ιαπωνία), η τεχνολογία μπορούσε να είναι συμφιλιωτική με τη φύση και μη-ανθρωποκεντρική.
➤ Ο Hui υποστηρίζει πως ο ψηφιακός κόσμος που κατοικούμε σήμερα είναι αποτέλεσμα συγκεκριμένων “κοσμοτεχνικών” επιλογών – που δεν είναι φυσικές ή ουδέτερες αλλά ενσωματώνουν φιλοσοφίες, αισθητικές, αντιλήψεις για το χρόνο, τον θάνατο, την ενσώματη εμπειρία.
🔻 3. Το ψηφιακό ως μορφή του κόσμου
Αυτό είναι το πιο ριζοσπαστικό του επιχείρημα:
Το ψηφιακό δεν είναι εργαλείο (όπως λέει ο instrumentalism), ούτε μόνο υποδομή· είναι μορφοποιητής της σκέψης και της εμπειρίας.
Τι σημαίνει αυτό;
Η λογική των δεδομένων (data logic) αντικαθιστά τη λογική της εμπειρίας.
Η υπολογιστική αναπαράσταση αντικαθιστά τη συμβολική φαντασία.
Η αυτόματη επανάληψη και ανατροφοδότηση (recursivity) διαμορφώνει τη σχέση υποκειμένου-κόσμου.
Οι αλγόριθμοι δεν είναι απλώς μαθηματικοί – είναι φορείς ηθικής, αισθητικής και πολιτισμικής πρότασης.
➤ Άρα, όταν ένας καλλιτέχνης δουλεύει με γενετικούς αλγορίθμους, αλληλεπιδραστικά συστήματα, ήχους που ενεργοποιούνται από κίνηση ή από το σώμα, δεν χειρίζεται απλώς μια τεχνική. Ενσαρκώνει μια κοσμολογική πρόταση.
🔻 4. Σχέση με την τέχνη
Στο Art and Cosmotechnics, ο Yuk Hui διερευνά το αδιέξοδο της σύγχρονης τέχνης που έχει αποκοπεί από κάθε κοσμολογική αναφορά. Δηλαδή, τέχνη που δεν προτείνει τρόπο ύπαρξης ή σχέσης με τον κόσμο, αλλά λειτουργεί σε λογική αναπαραγωγής ή εντυπωσιασμού.
Η πρότασή του:
Επανα-κοσμολογικοποίηση της τέχνης: η τέχνη πρέπει να επανασυνδεθεί με τρόπους κατανόησης του κόσμου, βιωματικής εμπλοκής, αρχών ζωής.
Για παράδειγμα:
Η τέχνη που βασίζεται σε τοπικά ίχνη, σωματική πορεία, καταγραφή χώρου και μνήμης, δεν είναι απλώς ψηφιακή πρακτική· είναι μια κοσμο-αισθητική πράξη.
Όταν συνδέεις τη μνήμη με τον χώρο, τον ήχο με το σώμα, και το τυχαίο με την εμπειρία, εσύ ήδη κινείσαι εντός αυτής της πρότασης.
Παραδείγματα καλλιτεχνικών έργων ή θεωρητικών συλλογισμών που συσχετίζουν την “ανόργανη ύλη” με τον υπολογισμό, ειδικά στη media art, τον posthumanism ή την οικο-τεχνολογία.
Στη σύγχρονη τέχνη των μέσων, η ανόργανη ύλη δεν είναι απλώς υλικό υπόστρωμα, αλλά:
φορέας δεδομένων
επαναπρογραμματιζόμενο περιβάλλον
μη-ανθρώπινος πράκτορας
Παραδείγματα έργων:
▫ “Mineral Computation” – Laura Parker / Tega Brain
Καλλιτεχνική αναζήτηση για το πώς τα ορυκτά και τα μεταλλεύματα (π.χ. λίθιο, κοβάλτιο) που χρησιμοποιούνται στους επεξεργαστές, φέρουν μέσα τους μια μορφή “προ-αλγοριθμικής” πληροφορίας.
Η ύλη δεν είναι ουδέτερη – συμμετέχει στον υπολογισμό.
Οι θεωρίες του νέου υλισμού (New Materialism), της object-oriented ontology (OOO) και του posthumanism ανατρέπουν την ιδέα του ανθρώπου ως κυρίαρχου νοητικού κέντρου.
Κεντρικές ιδέες:
Τα αντικείμενα και η ύλη έχουν “δική τους ζωή” – ανεξάρτητη από την ανθρώπινη πρόσληψη.
Η ανόργανη ύλη δεν είναι “νεκρή” – έχει δυναμικές, αλγοριθμικές, συγκινησιακές ποιότητες.
Σχετικοί στοχαστές:
Karen Barad – έννοια της intra-action: τα πράγματα συν-διαμορφώνονται, δεν προϋπάρχουν ως ανεξάρτητα.
Jane Bennett – vibrant matter: η ύλη έχει δική της βούληση, ενέργεια, agency.
Benjamin Bratton – The Stack: σκέφτεται το υπολογιστικό σύμπαν ως γεωφυσικό/πλανητικό πεδίο.
Οικο-τεχνολογία & geo-aesthetics
Καλλιτέχνες εξετάζουν υπολογισμό ως γεωλογικό φαινόμενο — όχι μόνο ως software αλλά και ως γεω-τεχνικό γεγονός.
▫ “Earth Computing”
Υπολογιστικά μοντέλα που εδράζονται σε γεωλογικές δομές — π.χ. έργα που χρησιμοποιούν τεκτονικές δονήσεις, ορυκτές θερμοκρασίες, ή φυσικούς μαγνητισμούς για “υπολογισμό”.
▫ Joana Moll – “The Hidden Life of an Amazon User”
Αναλύει την υλική υποδομή του ψηφιακού, από τις μεταφορές δεδομένων μέχρι τις ορυκτές εξαρτήσεις των server farms.
Καλλιτεχνικές εφαρμογές: Υπολογισμός χωρίς πυρίτιο
Στην τεχνο-ποιητική τέχνη, βλέπουμε έργα που “υπολογίζουν” με εναλλακτικά μέσα:
Με φως (οπτικός υπολογισμός)
Με νερό (υδροδυναμικά κυκλώματα)
Με πέτρες και κρυστάλλους (ως αισθητηριακά μέσα αποθήκευσης ή επεξεργασίας)
▫ Παράδειγμα:
Ralf Baecker – “Putting the Pieces Back Together Again” (2021)
Μηχανισμός που υπολογίζει μέσω μαγνητικών υλικών και φυσικής τάσης – χωρίς λογισμικό, χωρίς CPU.
Αν, για παράδειγμα, ένα θραύσμα γυαλιού πάλλεται με transducer και παράγει ηχητικό “υπολογισμό”, τότε:
το ανόργανο υλικό γίνεται “λογισμικό χωρίς software”, ένα είδος post-media πράγματος που μιλάει, θυμάται, υπολογίζει.
Δεν επιτρέπεται σχολιασμός στο αντικείμενο-ἀντί + κεῖμα