Η έννοια της «κοινότητας χωρίς κοινότητα» (communauté sans communauté) στον Giorgio Agamben είναι ένα από τα πιο σύνθετα και ποιητικά σημεία της σκέψης του και έχει τις ρίζες της στη σκέψη του Maurice Blanchot και του Jean-Luc Nancy. Ο Agamben την επεξεργάζεται κυρίως στα έργα:

• “The Coming Community” (La comunità che viene, 1990)
• “The Open: Man and Animal”
• “Means Without End”

📌 Τι σημαίνει «κοινότητα χωρίς κοινότητα»;

Είναι μια μη-ολοκληρωμένη, μη-ουσιοκρατική κοινότητα. Δεν θεμελιώνεται σε κάποια κοινή ουσία, ούτε σε κοινή ταυτότητα ή καθορισμένη αναγκαιότητα (έθνος, πίστη, τάξη, γλώσσα).

Αντίθετα, είναι:

• κοινότητα των μεμονωμένων υπάρξεων (singularities)
• χωρίς κοινό ονομαστή, αλλά με κοινό εκκρεμές ανήκειν
• που έρχεται (είναι πάντα στο γίγνεσθαι) αλλά ποτέ δεν εδραιώνεται πλήρως

✳️ Κύριες αρχές:

1. Singularity χωρίς ταυτότητα

• Ο Agamben γράφει για μια κοινότητα όπου κάθε μέλος είναι μοναδικό, όχι γιατί έχει «ιδιότητες», αλλά επειδή δεν προσδιορίζεται από καμία ιδιότητα.
• Δεν είναι “αυτός που είναι Έλληνας”, “ο queer καλλιτέχνης”, “η εργατική τάξη”, αλλά αυτός που είναι χωρίς αυτό που είναι: a being without identity.

2. Ανήκειν χωρίς ιδιότητα (Being-in-common)

• Αυτό που ενώνει τα μέλη δεν είναι το περιεχόμενο, αλλά η κοινή αποστασιοποίηση από την κατοχή μιας ταυτότητας.
• Η κοινότητα αυτή είναι ένας χώρος δυνητικότητας, όχι ολοκλήρωσης.

3. Η έννοια του whatever being (qualunque)

• «Whatever» δεν σημαίνει «οποιοσδήποτε», αλλά κάθε τι ως τέτοιο, χωρίς να χρειάζεται να ανήκει σε κατηγορία.
• Η «κοινότητα που έρχεται» είναι η κοινότητα των «whatever beings» – όντα ως τέτοια, όχι επειδή είναι κάτι.

🔁 Σχέση με Blanchot & Nancy:

• Blanchot (Η άπειρη συνομιλία): η κοινότητα συγκροτείται από την αποτυχία της πλήρους παρουσίας, από το “κοινό μη-είναι”.
• Nancy (La communauté désœuvrée / The Inoperative Community): η κοινότητα δεν είναι παραγωγή ούτε έργο, αλλά το άνοιγμα του μεταξύ.

Ο Agamben παίρνει αυτές τις σκέψεις και τις πολιτικοποιεί, μιλώντας για μια κοινότητα μετά το τέλος της πολιτικής ως εξουσίας.

🌀 Ποιητική και πολιτική διάσταση:

Η «κοινότητα χωρίς κοινότητα»:

• είναι το τέλος της εξουσίας ως αποκλεισμού
• είναι ο χώρος της δυνητικότητας, όπου ο άνθρωπος δεν είναι ακόμα αυτό που θα μπορούσε να είναι
• έχει ριζικά ουτοπικό αλλά και επιτελεστικό χαρακτήρα — ορίζεται από το άνοιγμα και όχι την ουσία

✨ Πώς μπορεί να σε αφορά:

Στην καλλιτεχνική ή εκπαιδευτική πρακτική, αυτό μεταφράζεται:

• σε ένα συλλογικό σώμα χωρίς ηγεσία ή ιεραρχία
• σε μια μορφή συνεργασίας που δεν στοχεύει στην ταύτιση αλλά στην ταυτόχρονη μοναδικότητα
• σε χώρους που παράγουν συνύπαρξη χωρίς ταυτότητα — όπως τα δικά σου έργα μνήμης και ήχου όπου ο θεατής/ακροατής είναι χωρίς να πρέπει να είναι κάτι συγκεκριμένο

Αν θέλεις:

• Να σου στείλω συγκεκριμένα αποσπάσματα από το The Coming Community;
• Να δούμε πώς αυτό συνδέεται με την ιδέα της πλατφόρμας-έργου (όπως στο Virtual Garden) ως συλλογική πρακτική χωρίς κέντρο;
• Ή να προτείνω ασκήσεις βασισμένες σε αυτό το σκεπτικό για φοιτητές/τριες;

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΠΕΔΙΟ: ΕΙΚΑΣΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ

ΓΝΩΣΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ: «Ηχητικός Σχεδιασμός και Ηχητική Τέχνη» 

(υπαγόμενη στο θεσμικό πλαίσιο του νόμου legarts)

Περιγραφή 

Το γνωστικό αντικείμενο «Ηχητικός Σχεδιασμός και Ηχητική Τέχνη» αφορά καλλιτεχνικές και πολιτισμικές πρακτικές σύνθεσης, οργάνωσης και χρήσης του ήχου, όπως αυτές αναπτύσσονται στον ηχητικό σχεδιασμό και τη σύγχρονη τέχνη του ήχου και σε συνάφεια με ζητήματα που αναδεικνύονται στις ακουστικές πολιτισμικές σπουδές. Η θέση καλύπτει τόσο θεωρητικά όσο και εργαστηριακά πεδία όπως οι οπτικοακουστικές αφηγήσεις (βίντεο, animation, διαδραστικές εγκαταστάσεις, υβριδικά έργα), οι περιβαλλοντικές και κοινωνικές προσεγγίσεις του ήχου (ακουστική οικολογία, μουσική του περιβάλλοντος), καθώς και οι πειραματικές, πολυαισθητηριακές μορφές σύνθεσης.  Η θέση απαιτεί επιστημονική κατάρτιση, τεκμηριωμένη μεθοδολογική προσέγγιση και διακριτό καλλιτεχνικό έργο στον χώρο της ηχητικής τέχνης.

Αιτιολόγηση

Η προτεινόμενη θέση ανταποκρίνεται σε ένα δυναμικά αναπτυσσόμενο διεθνές πεδίο της τέχνης, το οποίο εστιάζει στην καλλιτεχνική χρήση και τη θεωρητική διερεύνηση του ήχου. Ο Ηχητικός Σχεδιασμός και η Ηχητική Τέχνη κατέχουν σημαντική θέση σε προγράμματα σπουδών παγκοσμίως στους τομείς των εικαστικών και οπτικοακουστικών τεχνών, των νέων μέσων και της ψηφιακής δημιουργίας. Η συστηματική και μεθοδική εκπαίδευση στο σχεδιασμό και την παραγωγή ήχου είναι απολύτως απαραίτητη για την ολοκληρωμένη κατάρτιση των φοιτητών/τριών, οι οποίοι καλούνται να αναπτύξουν έργα οπτικοακουστικής σύνθεσης. Πολλές φοιτητικές εργασίες διαχρονικά ενσωματώνουν ήχο κυρίως σε κινούμενη εικόνα (2D/3D animation, video), αλλά και σε άλλες μορφές η παρουσιάσεις. Η κατάλληλη ενσωμάτωση της ηχητικής διάστασης αποτελεί κρίσιμο στοιχείο της εικαστικής σύνθεσης. Ο ήχος αφορά παραδοσιακές και σύγχρονες εικαστικές πρακτικές και  ενσωματώνει κοινωνικές, ανθρωπογεωγραφικές, εκπαιδευτικές και θεραπευτικές αναγνώσεις, αναδεικνύοντας τη  σημασία του στην καλλιτεχνική και πολιτισμική εμπειρία.

Η ένταξη του συγκεκριμένου γνωστικού αντικειμένου στο Τμήμα Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών θα ενισχύσει καθοριστικά:

-Την ανάπτυξη γνώσεων και δεξιοτήτων στο πεδίο της Ηχητικής Τέχνης  προσφέροντας  πέρα από τα εργαλεία για δημιουργική και ερευνητική σύνθεση ήχου, και την θεωρητική κατανόηση των πολιτισμικών, και διαμεσικών πτυχών του ήχου, όπως αναδεικνύονται στις ακουστικές πολιτισμικές σπουδές.

–Την κάλυψη διαχρονικής και υπαρκτής ανάγκης  δημιουργίας ηχητικού υλικού στο πλαίσιο των εξαμηνιαίων μαθημάτων αλλά και των διπλωματικών εργασιών που ενέχουν video, animation,  διαδραστικά έργα, podcasts,  ψηφιακά παιχνίδια,  εφαρμογές επαυξημένης ή εικονικής πραγματικότητας αλλά και άλλες εκδοχές

-Το ακαδημαϊκό προφίλ και τη φυσιογνωμία του Τμήματος στον τομέα των οπτικοακουστικών τεχνών, εμπλουτίζοντας τόσο το φάσμα της ερευνητικής και καλλιτεχνικής δραστηριότητας αλλά και της εξωστρέφειας του Τμήματος.

Παράλληλα σε σχέση με τον ευρύτερο σχεδιασμό για την εξέλιξη του Τμήματος:

Χ-Η σύνδεση της θέσης με την παραγωγή οπτικοακουστικού έργου υποστηρίζει τις ευρύτερες δράσεις του Τμήματος και αυτές που αναπτύσσει σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Οπτικοακουστικών Τεχνών (ΠΑ.Κ.Ε.Κ. – “ΤΗΜΕΝΟΣ”), το οποίο έχει δηλωθεί προς την ΕΘΑΑΕ ως μια από τις ερευνητικές δομές του Τμήματος .

Χ-Υπάρχει ήδη πρόβλεψη και εξοπλισμός για τη δημιουργία εξειδικευμένου ηχητικού στούντιο στο κτήριο της Αγίας Όλγας, το οποίο θα υποστηρίξει την υλοποίηση των εργαστηριακών μαθημάτων που προβλέπει η προτεινόμενη θέση.

Συνοψίζοντας η θέση :

• Είναι επίκαιρη διεθνώς: Ο ήχος έχει εξελιχθεί σε αυτόνομο καλλιτεχνικό και ερευνητικό πεδίο, με πανεπιστημιακά προγράμματα, φεστιβάλ, εκδόσεις, και διεπιστημονικές εφαρμογές (sound studies, sonic arts, acoustic design κ.ά.).
• Ανταποκρίνεται σε πραγματικές ανάγκες του Τμήματος:
  • Εμπλέκεται ήδη στη διδακτική πρακτική (video, animation, εγκαταστάσεις).
  • Υποστηρίζει υπάρχουσες και μελλοντικές υποδομές (ηχητικό στούντιο).
  • Συμπληρώνει το προφίλ των Οπτικοακουστικών Τεχνών με βάθος και ποιότητα.
• Προσφέρει διεπιστημονική προοπτική:
  • Συνδέει την αισθητική με την τεχνολογία και την κοινωνία.
  • Επιτρέπει διαθεματικά μαθήματα (ήχος & χώρος, ήχος & φύλο, ήχος & μνήμη).
  • Δίνει δυνατότητα για συνεργασίες με άλλα τμήματα: Μουσικής, Επικοινωνίας, Ψυχολογίας, Παιδαγωγικά.
• Απαντά στην ανάγκη για νέα ερευνητικά και καλλιτεχνικά μοντέλα:
  • Καλλιτεχνική έρευνα με ήχο.
  • Εκπαιδευτικές και θεραπευτικές εφαρμογές.
  • Δημόσιοςήχος / ακουστική πολιτική / ηχοτοπία.
• Δένει οργανικά με τη λειτουργία του Ινστιτούτου Οπτικοακουστικών Τεχνών — και ενισχύει την εσωτερική συνοχή μεταξύ των εκπαιδευτικών, ερευνητικών και καλλιτεχνικών δράσεων.

Πώς ο ήχος ενισχύει το σύνολο της εικαστικής εκπαίδευσης

1. Διασταυρώνεται με όλες τις σύγχρονες μορφές τέχνης

Ο ήχος δεν είναι αυτόνομη περιοχή· είναι συνθετικό στοιχείο σε πολλά μέσα:

• Video art χωρίς ηχητικό σκεπτικό είναι μισό έργο.
• Animation, χωρίς sound design, στερείται βάθους και ρυθμού.
• Εγκαταστάσεις αποκτούν σωματικότητα και ένταση μέσω του ήχου.
• Ακόμα και η ζωγραφική ή η γλυπτική μπορούν να συνδιαλεχθούν με τον ήχο, π.χ. μέσω ηχητικών περιβαλλόντων, χαρτογραφήσεων ήχου, ή επεξεργασίας φωνής.

➡️ Άρα, ο ήχος δεν είναι επιμέρους τομέας· είναι εργαλείο επέκτασης της κάθε μορφής.

2. Ενισχύει τη συνθετική και εννοιολογική σκέψη

Η δουλειά με ήχο απαιτεί:

• Αφηρημένη σκέψη (δομή, χρόνος, ρυθμός χωρίς εικόνα).
• Πολυτροπικότητα: πώς αλληλεπιδρούν τα αισθητηριακά επίπεδα.
• Μη-αντικειμενικές ποιότητες: αντί να απεικονίζεις, σχεδιάζεις την εμπειρία.

➡️ Οι φοιτητές μαθαίνουν να σκέφτονται διαμεσικά και συνθετικά, όχι φορμαλιστικά.

3. Αφυπνίζει την έννοια της ακρόασης ως πράξη

Η εκπαίδευση στις καλές τέχνες έχει επικεντρωθεί παραδοσιακά στο βλέμμα. Ο ήχος προσφέρει:

• Εμπειρία του χώρου και του σώματος μέσω της ακρόασης.
• Επανανοηματοδότηση του “βλέπω” — μέσω του “ακούω”.
• Κριτική ευαισθησία σε ό,τι δεν φαίνεται, αλλά γίνεται αισθητό.

➡️ Άρα η ακρόαση γίνεται πράξη σχέσης, συνείδησης και κριτικής τοποθέτησης.

4. Ανοίγει διαύλους σε κοινωνικά, ανθρωπολογικά και πολιτικά συμφραζόμενα

Ο ήχος:

• Συνδέεται με ταυτότητα, σώμα, φύλο, πολιτισμό, κοινότητα.
• Χρησιμοποιείται σε πολιτικές πρακτικές (sonic protest, acoustic justice).
• Ανιχνεύει ακουστικές μνήμες, τοπία, τραύματα, ετερότητες.

➡️ Άρα ενισχύει τη διεπιστημονικότητα και την κοινωνική ευθύνη της τέχνης.

5. Συμμετέχει ενεργά στη σύγχρονη καλλιτεχνική έρευνα

Η ηχητική τέχνη είναι:

• Ερευνητική μέθοδος (π.χ. sound ethnography, audio walk).
• Αρχειακός μηχανισμός (oral history, field recording).
• Αφηρημένη αλλά υλικότατη — λειτουργεί μεταξύ επιστήμης, τεχνολογίας και ποίησης.

➡️ Άρα η καλλιτεχνική έρευνα γίνεται πιο πολυεπίπεδη με το ηχητικό ως φορέα.

6. Προσφέρει χειροπιαστές δεξιότητες και καλλιτεχνικά εργαλεία

Ακόμα και σε τεχνικό επίπεδο:

• Ηχητική καταγραφή, επεξεργασία, σύνθεση.
• Χρήση εργαλείων όπως: Audacity, Reaper, Pure Data, Max/MSP, Ableton, Sonic Pi.
• Δεξιότητες που εφαρμόζονται σε εγκαταστάσεις, performance, ψηφιακά μέσα, ηχητικά τοπία, κ.ά.

➡️ Άρα οι φοιτητές αποκτούν εργαλεία που απελευθερώνουν τη φαντασία τους.

Η Τέχνη ως Πληροφορία:
Όπως το γράμμα Α έχει τον δυαδικό του “κώδικα”, έτσι και κάθε έργο τέχνης —κάθε ψηφιακή απεικόνιση, κάθε τίτλος— έχει ένα υπολογιστικό αποτύπωμα. Μπορείς να δημιουργήσεις αρχεία που κρατούν δυαδικούς τίτλους ή να κωδικοποιήσεις την έννοια της αρχειοθέτησης ως πράξη μετάφρασης από το υπαρξιακό στο ψηφιακό.

Εικαστική Ανάγνωση:
Μπορούν να δημιουργηθούν ψηφιακές εικόνες, matrices ή animations όπου κάθε έργο αντιστοιχεί σε μια μοναδική σειρά από 0 και 1 — μια δυαδική σφραγίδα ή ψηφιακό αποτύπωμα (bitprint).

Αρχειακός Συμβολισμός:
Ένα αρχείο .art, .txt, .json ή .html που φέρει μόνο bits, μπορεί να είναι έργο από μόνο του. Η ίδια η αρχειοθέτηση γίνεται πράξη τέχνης — μια ψηφιακή επιτελεστική δράση.

Πώς από το ON/OFF φτιάχνουμε πληροφορία;

Κάθε χαρακτήρας, αριθμός ή εικόνα, κωδικοποιείται σε ακολουθία από 0 και 1.

Παράδειγμα: το γράμμα Α

• ASCII → 65
• Δυαδικά → 01000001
• Μεταφρασμένο ηλεκτρικά:
  • OFF – ON – OFF – OFF – OFF – OFF – OFF – ON
    → Πραγματικά είναι μια σειρά ηλεκτρικών παλμών (ON/OFF)

3. Πώς μεταδίδεται η πληροφορία;

Σκέψου το σαν σήματα σε καλώδιο ή παλμούς φωτός σε οπτική ίνα:

vbnetCopyEdit|---|       |---|---|---|---|---|       |---|
  0    →     1   0   0   0   0   0    →   1
(OFF)     (ON)(OFF)...(OFF)       (ON)

Όπως ο Μορς με τελείες και παύλες, έτσι κι εδώ το μοτίβο των ON και OFF περιέχει το νόημα.

4. Πώς καταλαβαίνει το μηχάνημα τι είναι τι;

Ο υπολογιστής δεν “καταλαβαίνει” το περιεχόμενο. Αυτό που κάνει είναι:

• Δέχεται τα σήματα (π.χ. 01000001)
• Τα αντιστοιχίζει σε σύμβολα (πίνακας ASCII → A)
• Τα προβάλλει ή επεξεργάζεται βάσει λογικών εντολών.

5. Γιατί αυτό έχει σημασία σήμερα;

• Το γεγονός ότι τα πάντα γίνονται με ON/OFF, σημαίνει ότι όλα είναι αναγωγικά: λέξεις, ήχος, συναίσθημα, ακόμα και τέχνη γίνονται σειρές σημάτων.
• Η σύγχρονη ψηφιακή ζωή βασίζεται στη μινιμαλιστική δύναμη του ON και του OFF. Είναι το απόλυτο δυαδικό υπόστρωμα της ύπαρξής μας στον ψηφιακό κόσμο.

Ελληνικό και Αγγλικό Αλφάβητο σε Unicode/ASCII και Δυαδική Μορφή

01001100    01001111    01010110    01000101

Πλήρης ενσωμάτωση των στοιχείων με προσθήκες σχετικά με:

• την κινηματογραφική σύνταξη σε θεωρητικό και εργαστηριακό επίπεδο,
• την έννοια της βάσης δεδομένων και της πλοήγησης στην πληροφορία,
• τη ρευστότητα του αποτελέσματος και τη μη παραδοσιακή ολοκλήρωση του έργου,
• τη σύνδεση του αντικειμένου με το φως, τον ήχο και τον σχεδιασμό χώρων,
• και την παιγνιώδη, μετα-αφηγηματική λογική.

Η τοπολογία δεν είναι μορφολογική έννοια, αλλά εννοιολογική και δομική: αφορά τη σύνδεση και την κυκλοφορία, όχι τη μορφή αυτή καθαυτή.

Εδώ με τον όρο «τοπολογίες» εννοώ συνθέσεις ή συστήματα που οργανώνουν τα δεδομένα (οπτικά, ηχητικά, αντικείμενα, κείμενα κ.λπ.) σε σχέσεις μεταξύ τους, όχι απλώς με βάση μια μορφολογική διάταξη, αλλά με βάση τη λογική της συνδεσιμότητας, της πλοήγησης, της πολυτροπικότητας — όπως λειτουργεί σε:

• ένα δικτύωμα ή μια χαρτογράφηση εννοιών ή εμπειριών,
• ένα πολυεπίπεδο περιβάλλον (virtual ή real) που διαβάζεται με πολλούς τρόπους,
• ή μια μη γραμμική αφήγηση με εναλλακτικές διαδρομές.

Η λέξη «τοπολογίες» προτείνει ότι το αποτέλεσμα δεν είναι στατικό, αλλά μετασχηματιζόμενο σύστημα — κι αυτό εκφράζεται και μορφικά (με κατασκευές, 3D μοντέλα, animation, ήχους κ.λπ.) και εννοιολογικά (π.χ. η μετάβαση από την υλικότητα του αντικειμένου στη σχέση του με τη μνήμη ή τη ροή δεδομένων).

Το αντικείμενο λειτουργεί:

• ως πύλη πρόσβασης στο ευρύτερο περιβάλλον (φορέας μνήμης, υλικότητας, ήχου, φωτός),
• ως σημείο εστίασης σε μια σύνθεση που επεκτείνεται σε χώρο, αφήγηση, ηχητικό/οπτικό περιεχόμενο,
• ως μεταβλητή σε ένα σύστημα σχέσεων που δεν είναι απαραίτητα “γλυπτικό” ή “φυσικό”.

Αν το παρουσιάσεις ως μεταβατικό στοιχείο (και όχι ως τελικό έργο), βοηθά στην κατανόηση του πολλαπλού και μη-ολοκληρωμένου χαρακτήρα των ψηφιακών και εννοιολογικών έργων.

οι φοιτητές/τριες δεν είναι απαραίτητο να κατασκευάσουν πλήρως την τοπολογία.

Το μάθημα στοχεύει:

• Στο σχεδιασμό (conceptual + οπτικό) ενός πολυεπίπεδου έργου που εμπλέκει αντικείμενα, ήχο, φως, χώρο.
• Στην εικαστική “χαρτογράφηση” σχέσεων του αντικειμένου με τον χώρο, τις αφηγήσεις, το φως, τον ήχο, τις συνδέσεις.
• Σε μοντέλα αναπαράστασης της τοπολογίας: μέσω σχεδίου, 3D mock-ups, κινούμενης εικόνας, animation ή αφήγησης.

πρόκειται για μια άσκηση σύνθεσης και οργάνωσης νοήματος, όχι απαραίτητα παραγωγής υλικού έργου.

1. Το αντικείμενο ως σημείο εκκίνησης σύνθεσης (montage)

• Ένα αντικείμενο μπορεί να λειτουργήσει όπως ένα πλάνο: κουβαλά μνήμη, χωρική πληροφορία, ήχο, φως, ιστορικότητα.
• Η συσχέτισή του με άλλα “πλάνα” (εικόνες, κείμενα, ήχους, τοποθεσίες) είναι μορφή κινηματογραφικής σύνθεσης, όχι στο χρόνο του βίντεο αλλά στον χώρο της πληροφορίας.

2. Ανάπτυξη μη-γραμμικών αφηγήσεων

• Η αναζήτηση των σχέσεων ανάμεσα στα αντικείμενα, τις τοποθεσίες, τις ηχητικές και φωτιστικές ποιότητες, συνιστά μη γραμμικό μοντάζ — όπως ακριβώς σε μια αφήγηση με βάση τη βάση δεδομένων (database narrative).
• Αυτό είναι άμεσος απόγονος των αναζητήσεων του expanded cinema και της cinematic thinking που αφορά πια και την ύλη.

3. Η σωματική σχέση με το αντικείμενο και η κάμερα

• Ο τρόπος που προσεγγίζεις ένα αντικείμενο με την κάμερα, το φως, τον ήχο, η θέση του στο χώρο, όλα είναι σκηνοθετικά στοιχεία.
• Η καταγραφή αυτών των στοιχείων (με βίντεο, ήχο, μακέτες) συνιστά ενεργή εφαρμογή κινηματογραφικής λογικής στο υλικό περιβάλλον.

«Η προσέγγιση της κινηματογραφικής σύνταξης δεν περιορίζεται στην παραγωγή χρονικών αφηγήσεων μέσω βίντεο, αλλά επεκτείνεται στην

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΠΕΔΙΟ: ΕΙΚΑΣΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ

ΓΝΩΣΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ: «Ηχητικός Σχεδιασμός και Ηχητική Τέχνη» 

(υπαγόμενη στο θεσμικό πλαίσιο του νόμου legarts)

Περιγραφή 

Το γνωστικό αντικείμενο «Ηχητικός Σχεδιασμός και Ηχητική Τέχνη» αφορά καλλιτεχνικές και πολιτισμικές πρακτικές σύνθεσης, οργάνωσης και χρήσης του ήχου, όπως αυτές αναπτύσσονται στον ηχητικό σχεδιασμό και τη σύγχρονη τέχνη του ήχου και σε συνάφεια με ζητήματα που αναδεικνύονται στις ακουστικές πολιτισμικές σπουδές. Η θέση καλύπτει τόσο θεωρητικά όσο και εργαστηριακά πεδία όπως οι οπτικοακουστικές αφηγήσεις (βίντεο, animation, διαδραστικές εγκαταστάσεις, υβριδικά έργα), οι περιβαλλοντικές και κοινωνικές προσεγγίσεις του ήχου (ακουστική οικολογία, μουσική του περιβάλλοντος), καθώς και οι πειραματικές, πολυαισθητηριακές μορφές σύνθεσης.  Η θέση απαιτεί επιστημονική κατάρτιση, τεκμηριωμένη μεθοδολογική προσέγγιση και διακριτό καλλιτεχνικό έργο στον χώρο της ηχητικής τέχνης.

   Σύνδεσμος Ασκησεων : https://polimesa.eetf.uowm.gr/category/2025/k2/k2-a

The Shamantic Web: art and mind in emergence
by Roy Ascott

https://www.altx.com/ds/ascott.html#1bot

Τόσο στην τέχνη όσο και στην επιστήμη, το θέμα της συνείδησης βρίσκεται ψηλά στην ημερήσια διάταξη. Η επιστήμη προσπαθεί σκληρά να εξηγήσει τη συνείδηση, με σαφώς περιορισμένη επιτυχία. Φαίνεται να αποτελεί το πιο δυσεπίλυτο πρόβλημα. Για τον καλλιτέχνη, η συνείδηση είναι περισσότερο προς εξερεύνηση παρά προς εξήγηση, περισσότερο προς μεταμόρφωση παρά προς κατανόηση, περισσότερο προς αναδιαμόρφωση παρά προς αναφορά. Όσον αφορά τη συνειδητή εμπειρία καθεαυτή, δεν υπάρχει τίποτα που να γνωρίζουμε πιο κοντά από την εσωτερική μας αίσθηση της ύπαρξης, και δεν υπάρχει τίποτα που να μπορούμε να βιώσουμε με λιγότερη κατανόηση από τις συνειδητές καταστάσεις ενός άλλου. Μπορεί μόνο η βαθιά ενσυναίσθηση της αμοιβαίας έλξης, η “αγάπη” αν θέλετε, να μπορεί να σπάσει αυτό το φράγμα, αλλά ούτε η αναγωγιστική επιστήμη ούτε η μεταμοντέρνα αισθητική θα μπορούσαν ενδεχομένως να υποστηρίξουν έναν τέτοιο ισχυρισμό. Ευτυχώς υπάρχουν ενδείξεις ότι η επιστήμη γίνεται όλο και πιο υποκειμενική και ότι η μεταμοντέρνα απαισιοδοξία βρίσκεται σε ύφεση. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τόσο οι επιστήμονες όσο και οι καλλιτέχνες είναι περίεργοι για τους τρόπους με τους οποίους η προηγμένη τεχνολογία μπορεί να βοηθήσει στην εξερεύνηση του νου. Και η ίδια η προηγμένη τεχνολογία θέτει υπό αμφισβήτηση τους ορισμούς μας για το τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος και τι θα μπορούσε να συνιστά μια τεχνητή συνείδηση στις αναδυόμενες μορφές τεχνητής ζωής.

Πρόσφατα εισήγαγα στο λεξιλόγιό μου τον όρο technoetics επειδή πιστεύω ότι πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι η τεχνολογία συν το νου, η tech-noetics, όχι μόνο μας επιτρέπει να εξερευνήσουμε τη συνείδηση πιο διεξοδικά, αλλά μπορεί να οδηγήσει σε σαφώς νέες μορφές συνείδησης, νέες ιδιότητες του νου, νέες μορφές νόησης και αντίληψης (cyberception). Η φόρμουλα δεν είναι φυσικά καινούργια. Ο Gregory Bateson υποστήριξε περίφημα ότι ο νους ενυπάρχει σε ολόκληρα συστήματα αντί να είναι ιδιότητα των πεπερασμένων πραγμάτων και, στο πλαίσιο της τεχνολογίας, είδε τον νου ως εγκέφαλο συν υπολογιστή συν περιβάλλον (1).

Για να ερευνήσω αυτόν τον προφανή παραλληλισμό μεταξύ του σαμανικού χώρου και του τηλεματικού χώρου, και τη διπλή συνείδηση που φαίνεται να αποτελεί μέρος και των δύο πεδίων εμπειρίας, έχω περάσει χρόνο βυθισμένος στην εικονική πραγματικότητα των προηγμένων υπολογιστικών συστημάτων και στην παραδοσιακή πραγματικότητα μιας ιθαγενικής ινδιάνικης φυλής, σε καταστάσεις τεχνολογικά επαγόμενης συνειδητότητας και βοτανικά επαγόμενης συνειδητότητας, δηλαδή υπό την επίδραση του υπολογιστή και του φυτού, αν και ενός εξαιρετικά ισχυρού υπολογιστή και ενός ιδιαίτερα ισχυρού φυτού (αγιαχουάσκα, το “αμπέλι της ψυχής”). Η πρόσβασή μου στην εικονική πραγματικότητα έγινε σε τοποθεσίες και στις δύο πλευρές των Ηνωμένων Πολιτειών, στα εργαστήρια Human Interface στο Σιάτλ και στο Πανεπιστήμιο της Βόρειας Καρολίνας στο Chapel Hill. Η γνωριμία μου με τον ψυχικό κόσμο έγινε στην καρδιά της Βραζιλίας, με τους Kuikuru pajes (σαμάνους) της περιοχής του ποταμού Xingu στο Mato Grosso, και μέσω της μύησής μου στο τελετουργικό της κοινότητας Santo Daime στη Μπραζίλια.

Ισχυρίζομαι ότι όχι μόνο έχει φτάσει η στιγμή στη δυτική τέχνη για τον καλλιτέχνη να αναγνωρίσει την πρωτοκαθεδρία της συνείδησης ως το πλαίσιο και το περιεχόμενο της τέχνης, και ως το αντικείμενο και το υποκείμενο της μελέτης, αλλά ότι η ίδια η προέλευση της τέχνης στον εικοστό αιώνα οδηγεί, μέσω των ψυχικών, πνευματικών και εννοιολογικών της επιδιώξεων, προς αυτή την τεχνοηλεκτρική κατάσταση. Χρειάζεται ίσως να αναφερθώ μόνο στα παραδείγματα των Duchamp, Kandinsky, Klee ή Boccioni , στις αρχές του αιώνα , για να δείξω τις ρίζες αυτής της τάσης. Είναι εξίσου σαφές ότι ο αντίκτυπος της τεχνολογίας στην καλλιτεχνική πρακτική, ιδιαίτερα της ψηφιακής και της τεχνολογίας των επικοινωνιών, ήταν να υποβαθμίσει την τέχνη σε πολλές περιπτώσεις σε μια μορφή χειροτεχνίας στην οποία η γυαλισμένη τεχνική ή ο επιδέξιος προγραμματισμός, που οδηγεί σε εκθαμβωτικά ειδικά εφέ, έχουν αντικαταστήσει τη δημιουργία νοήματος και αξιών. Στο μυαλό μας έρχεται ένας συντονισμός με το κίνημα Arts and Crafts του 19ου αιώνα του William Morris. Υπήρξε τότε η ίδια διαδικασία αποβλάκωσης από την τέχνη στη χειροτεχνία, κατά την οποία η συγγραφή της τεχνικής πήρε την πρωτοκαθεδρία έναντι της συγγραφής των ιδεών, μια εξυπηρέτηση της αγοράς πολυτελείας που καλύπτεται από το πρόσχημα της κοινωνικής συνείδησης. Η σημερινή κατάσταση έχει αναμφίβολα να κάνει τόσο με τη γοητεία που ασκεί μια διαρκώς ανανεούμενη αγορά καινοτομίας προϊόντων όσο και με οποιαδήποτε ενδημική έλλειψη ανθρωπιάς ή φαντασίας εκ μέρους του καλλιτέχνη.

Μια πιο αισιόδοξη άποψη είναι ότι το ενδιαφέρον μας στην ψηφιακή τέχνη για ολόκληρα συστήματα, δηλαδή συστήματα στα οποία ο θεατής ή ο παρατηρητής του έργου τέχνης παίζει ενεργό ρόλο στον ορισμό και την εξέλιξη του έργου, αντιπροσωπεύει τουλάχιστον μια λαχτάρα να αγκαλιάσουμε το ατομικό μυαλό με ένα ευρύτερο πεδίο συνείδησης. Από αυτή την άποψη, η χρήση των τηλεματικών υπερμέσων δεν είναι τίποτα λιγότερο από μια επιθυμία υπέρβασης της γραμμικής σκέψης με την προσέγγιση μιας συνείδησης ελεύθερης ροής συνειρμικών δομών. Τότε γίνεται επιτακτική ανάγκη του καλλιτέχνη να εξερευνήσει κάθε πτυχή της νέας τεχνολογίας που θα μπορούσε να ενδυναμώσει τον θεατή μέσω της άμεσης φυσικής αλληλεπίδρασης να συνεργαστεί στην παραγωγή νοήματος και στη δημιουργία αυθεντικής καλλιτεχνικής εμπειρίας. Θα ήθελα να επανέλθω στο θέμα της διαδραστικότητας στην τέχνη σε μεταγενέστερο στάδιο, καθώς το θεωρώ τόσο εμβληματικό της επιθυμίας για κοινή συνείδηση όσο και προβληματικό ως προς την υποτιθέμενη επίλυση των διχοτομιών αντικείμενο/διαδικασία και παρατηρητής/συμμετέχων.

Αλλά πρώτα, θέλω να ασχοληθώ με την έννοια της διπλής συνείδησης και τη σχέση της με την τέχνη. Με τον όρο διπλή συνείδηση εννοώ την κατάσταση ύπαρξης που δίνει πρόσβαση, ταυτόχρονα, σε δύο σαφώς διαφορετικά πεδία εμπειρίας. Με κλασικούς ανθρωπολογικούς όρους αυτό σημαίνει ότι περιγράφεται η σαμανική “έκσταση”, κατά την οποία ο σαμάνος βρίσκεται ταυτόχρονα στον κόσμο και ταυτόχρονα περιηγείται στα απώτατα όρια άλλων κόσμων, ψυχικών χώρων στους οποίους έχουν πρόσβαση μόνο όσοι προετοιμάζονται με σωματική τελετουργία και ψυχική πειθαρχία, με τη βοήθεια συχνά της φυτικής “τεχνολογίας”. Με μεταβιολογικούς όρους, αυτό αντικατοπτρίζεται από την ικανότητά μας να κινούμαστε αβίαστα μέσα στις απεραντότητες του κυβερνοχώρου, ενώ ταυτόχρονα προσαρμοζόμαστε στις δομές του υλικού κόσμου.

Το διπλό βλέμμα και η διπλή συνείδηση σχετίζονται. Στην εμπειρία μου από την κατάποση της αγιαχουάσκα μπήκα σε μια κατάσταση διπλής συνείδησης, έχοντας επίγνωση τόσο της δικής μου οικείας αίσθησης του εαυτού μου , όσο και μιας εντελώς ξεχωριστής κατάστασης ύπαρξης. Μπορούσα να κινούμαι περισσότερο ή λιγότερο ελεύθερα μεταξύ αυτών των δύο καταστάσεων. Ομοίως και με το σώμα μου: Είχα ταυτόχρονα συνείδηση ότι κατοικούσα σε δύο σώματα, η οικεία φαινομενολογία του δικού μου σώματος περιβαλλόταν όπως-όπως σε ένα δεύτερο σώμα που αποτελούνταν από μια μάζα πολύχρωμων σωματιδίων, ένα εκατομμύριο μοριακά σημεία φωτός . Το οπτικό μου πεδίο, το διπλό μου βλέμμα, εναλλάσσονταν, κατ’ επιλογή, μεταξύ του συνεκτικού χώρου της καθημερινής πραγματικότητας και ενός φράκταλ σύμπαντος που περιλάμβανε χίλιες επαναλήψεις της ίδιας εικόνας, ή αλλιώς σχημάτιζε μια σήραγγα στο χώρο μέσα από την οποία μπορούσα να περάσω οικειοθελώς με επείγουσα επιτάχυνση. Μπορούσα ανά πάσα στιγμή να σταματήσω και να επανεξετάσω αυτές τις καταστάσεις, κινούμενος μέσα και έξω από αυτές περισσότερο ή λιγότερο κατά βούληση.

Για να ερευνήσω αυτόν τον προφανή παραλληλισμό μεταξύ του σαμανικού χώρου και του τηλεματικού χώρου, και τη διπλή συνείδηση που φαίνεται να αποτελεί μέρος και των δύο πεδίων εμπειρίας, έχω περάσει χρόνο βυθισμένος στην εικονική πραγματικότητα των προηγμένων υπολογιστικών συστημάτων και στην παραδοσιακή πραγματικότητα μιας ιθαγενικής ινδιάνικης φυλής, σε καταστάσεις τεχνολογικά επαγόμενης συνειδητότητας και βοτανικά επαγόμενης συνειδητότητας, δηλαδή υπό την επίδραση του υπολογιστή και του φυτού, αν και ενός εξαιρετικά ισχυρού υπολογιστή και ενός ιδιαίτερα ισχυρού φυτού (αγιαχουάσκα, το “αμπέλι της ψυχής”). Η πρόσβασή μου στην εικονική πραγματικότητα έγινε σε τοποθεσίες και στις δύο πλευρές των Ηνωμένων Πολιτειών, στα εργαστήρια Human Interface στο Σιάτλ και στο Πανεπιστήμιο της Βόρειας Καρολίνας στο Chapel Hill. Η γνωριμία μου με τον ψυχικό κόσμο έγινε στην καρδιά της Βραζιλίας, με τους Kuikuru pajes (σαμάνους) της περιοχής του ποταμού Xingu στο Mato Grosso, και μέσω της μύησής μου στο τελετουργικό της κοινότητας Santo Daime στη Μπραζίλια.

Ο σαμάνος είναι εκείνος που “φροντίζει” τη συνείδηση, για τον οποίο η πλοήγηση της συνείδησης με σκοπό την πνευματική και φυσική ολότητα είναι το υποκείμενο και το αντικείμενο της ζωής. Η συνείδηση καταλαμβάνει πολλούς τομείς. Ο paje είναι σε θέση να περάσει μέσα από πολλά στρώματα της πραγματικότητας, μέσα από διαφορετικές πραγματικότητες. Στις μεταβαλλόμενες καταστάσεις συνείδησής του συναναστρέφεται με ασώματες οντότητες, άβαταρ και τα φαινόμενα άλλων κόσμων. Βλέπει τον κόσμο μέσα από διαφορετικά μάτια, περιηγείται στον κόσμο με διαφορετικά σώματα. Παράλληλα με την τεχνολογικά υποβοηθούμενη κυβερνοαντίληψη, αυτό θα μπορούσε να ονομαστεί psi-αντίληψη. Και στις δύο περιπτώσεις πρόκειται για το διπλό βλέμμα, που βλέπει ταυτόχρονα τόσο τις εσωτερικές πραγματικότητες όσο και τις εξωτερικές επιφάνειες του κόσμου.

Το διπλό βλέμμα και η διπλή συνείδηση σχετίζονται. Στην εμπειρία μου από την κατάποση της αγιαχουάσκα μπήκα σε μια κατάσταση διπλής συνείδησης, έχοντας επίγνωση τόσο της δικής μου οικείας αίσθησης του εαυτού μου , όσο και μιας εντελώς ξεχωριστής κατάστασης ύπαρξης. Μπορούσα να κινούμαι περισσότερο ή λιγότερο ελεύθερα μεταξύ αυτών των δύο καταστάσεων. Ομοίως και με το σώμα μου: Είχα ταυτόχρονα συνείδηση ότι κατοικούσα σε δύο σώματα, η οικεία φαινομενολογία του δικού μου σώματος περιβαλλόταν όπως-όπως σε ένα δεύτερο σώμα που αποτελούνταν από μια μάζα πολύχρωμων σωματιδίων, ένα εκατομμύριο μοριακά σημεία φωτός . Το οπτικό μου πεδίο, το διπλό μου βλέμμα, εναλλάσσονταν, κατ’ επιλογή, μεταξύ του συνεκτικού χώρου της καθημερινής πραγματικότητας και ενός φράκταλ σύμπαντος που περιλάμβανε χίλιες επαναλήψεις της ίδιας εικόνας, ή αλλιώς σχημάτιζε μια σήραγγα στο χώρο μέσα από την οποία μπορούσα να περάσω οικειοθελώς με επείγουσα επιτάχυνση. Μπορούσα ανά πάσα στιγμή να σταματήσω και να επανεξετάσω αυτές τις καταστάσεις, κινούμενος μέσα και έξω από αυτές περισσότερο ή λιγότερο κατά βούληση.

Νομίζω ότι ο paje βρίσκει μια αντιστοιχία σε αυτή τη διαδικασία με τις δικές του αλλαγές στη συνείδηση, και έτσι ενθαρρύνει τους άλλους στην τελετουργική χρήση του αμπελιού, αυστηρά για να παρέχει στη δική τους συνειδητή εμπειρία μια προσομοίωση της πολύ πραγματικής ψυχικής μεταμόρφωσης που υφίσταται μόνος του, επιτρέποντας στην κοινότητά του να κατανοήσει κάπως τη σαμανική κατάσταση, η οποία είναι από μόνη της, λόγω της έλλειψης εκπαίδευσης και αφοσίωσης, που τους αρνείται. Ενώ οι σαμάνοι αλλού χρησιμοποιούν όντως το αμπέλι ως εργαλείο, μεταξύ των Kuikuru αυτό δεν συμβαίνει, αν και μια φυτική ουσία χρησιμοποιείται στις διαδικασίες μύησης των Kuikuru pajes, που φέρεται να προκαλεί μεγάλη αρρώστια και σωματικό πόνο κατά τη διάρκεια μιας εντατικής περιόδου προετοιμασίας, ένα απαραίτητο στάδιο που περνάει σε μοναχική απομόνωση, στην οποία κανένα άλλο μέλος της φυλής δεν παρεμβαίνει.

Από την άλλη πλευρά, οι σαμάνοι του Αμαζονίου βορειότερα όχι μόνο ενισχύουν την psi-αντίληψή τους πίνοντας την αγιαχουάσκα σε τακτική βάση, αλλά η κουλτούρα τους, μέσω της υιοθέτησης, έχει δημιουργήσει μια τελετουργική πρακτική γνωστή ως Santo Daime, η οποία έχει εξαπλωθεί στα περισσότερα μέρη της Βραζιλίας, και όχι μόνο στις αστικές και μητροπολιτικές περιοχές της. Εκτός από την τελετουργική κατανάλωση της αγιαχουάσκα, το Santo Daime έχει ακριβείς αρχιτεκτονικούς και κοινωνικούς κώδικες. Ο σχεδιασμός του κτιρίου που στεγάζει την τελετουργία, η διατεταγμένη τοποθέτηση των συμμετεχόντων σε αυτόν τον χώρο, η ρυθμική δομή της μουσικής, η καυστικότητα του θυμιάματος, η επαναλαμβανόμενη επιμονή των προφορικών φράσεων, που διακόπτονται από παρατεταμένες περιόδους απόλυτης σιωπής, η επαναλαμβανόμενη απαίτηση να σταθεί ή να καθίσει κανείς, η τάση του να κινείται μέσα και έξω από το νέο πεδίο συνείδησης που η τελετή και το ποτό μαζί προκαλούν, οδηγούν τη συνείδηση του ατόμου να κυμαίνεται μεταξύ των δύο πραγματικοτήτων. Τίθεται, βέβαια, το ερώτημα του τρόπου με τον οποίο συγκεκριμένα πρωτόκολλα και συνθήκες ελέγχουν ή κατασκευάζουν μια δεδομένη πραγματικότητα, και αφήνει αναπάντητο το ερώτημα του πού ή πώς ή αν πράγματι μπορεί να εντοπιστεί ή ακόμη και να ειπωθεί ότι υπάρχει ένα έδαφος πραγματικότητας.

Από την άλλη πλευρά, οι σαμάνοι του Αμαζονίου βορειότερα όχι μόνο ενισχύουν την psi-αντίληψή τους πίνοντας την αγιαχουάσκα σε τακτική βάση, αλλά η κουλτούρα τους, μέσω της υιοθέτησης, έχει δημιουργήσει μια τελετουργική πρακτική γνωστή ως Santo Daime, η οποία έχει εξαπλωθεί στα περισσότερα μέρη της Βραζιλίας, και όχι μόνο στις αστικές και μητροπολιτικές περιοχές της. Εκτός από την τελετουργική κατανάλωση της αγιαχουάσκα, το Santo Daime έχει ακριβείς αρχιτεκτονικούς και κοινωνικούς κώδικες. Ο σχεδιασμός του κτιρίου που στεγάζει την τελετουργία, η διατεταγμένη τοποθέτηση των συμμετεχόντων σε αυτόν τον χώρο, η ρυθμική δομή της μουσικής, η καυστικότητα του θυμιάματος, η επαναλαμβανόμενη επιμονή των προφορικών φράσεων, που διακόπτονται από παρατεταμένες περιόδους απόλυτης σιωπής, η επαναλαμβανόμενη απαίτηση να σταθεί ή να καθίσει κανείς, η τάση του να κινείται μέσα και έξω από το νέο πεδίο συνείδησης που η τελετή και το ποτό μαζί προκαλούν, οδηγούν τη συνείδηση του ατόμου να κυμαίνεται μεταξύ των δύο πραγματικοτήτων. Τίθεται, βέβαια, το ερώτημα του τρόπου με τον οποίο συγκεκριμένα πρωτόκολλα και συνθήκες ελέγχουν ή κατασκευάζουν μια δεδομένη πραγματικότητα, και αφήνει αναπάντητο το ερώτημα του πού ή πώς ή αν πράγματι μπορεί να εντοπιστεί ή ακόμη και να ειπωθεί ότι υπάρχει ένα έδαφος πραγματικότητας.

Ο Phillipe Descola έχει γράψει εύγλωττα για την εμπειρία του σε αυτό το πλαίσιο: “Η αποστασιοποίηση με την οποία ζω μέσα από αυτή την εμπειρία αυξάνεται από την προφανή αίσθηση μιας διπλής συνείδησης του κόσμου. Είμαι ένας καλοπροαίρετος θεατής που παρακολουθεί το δικό μου παραλήρημα, παρατηρώντας τις αλλαγές στις ευαισθησίες μου με τόση περιέργεια όση και τα εξωτερικά γεγονότα. Δεν πρόκειται τόσο για μια διάσταση του φυσικού και του νοητικού – αν κάτι τέτοιο είναι δυνατό έξω από την καρτεσιανή μεταφυσική – όσο για έναν ευχάριστο κατακερματισμό του σώματος, στον οποίο κάθε στοιχείο έχει γίνει αυτόνομο και μοιάζει να είναι προικισμένο με μια δική του νοημοσύνη, προσφέροντας μια σειρά από απόψεις για την διαμελισμένη σύνθεση από την οποία έχει αναδυθεί”

Αυτή η εμβάπτιση σε ένα ελεγχόμενο περιβάλλον, που επηρεάζει την όραση, την αφή, τη γεύση, την όσφρηση και την ακοή αντίστοιχα, προσδίδει στο μυαλό την ικανότητα να προκαλεί και να δημιουργεί νέες εννοιολογικές και αισθητηριακές δομές (στη φιλοσοφική ορολογία νέες “qualia”), ενώ ταυτόχρονα δίνει την ελευθερία να απομακρυνθεί από την οραματική εμπειρία, πίσω στο “κανονικό” πεδίο της εμπειρίας, αντικατοπτρίζεται σε ένα βαθμό στις καλλιτεχνικές μας επιδιώξεις με τη χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας, όπως για παράδειγμα στην Εικονική Πραγματικότητα, στα υπερμέσα, στις εγκαταστάσεις πολυμέσων και, με την επικάλυψη γνωστικών σχημάτων σε καταστάσεις του πραγματικού κόσμου, στο ταχέως αναπτυσσόμενο πεδίο της Επαυξημένης Πραγματικότητας (3). Και στις δύο περιπτώσεις υπάρχει ένα είδος πρόβας της εντολής των Σούφι να είναι κανείς μέσα στον κόσμο αλλά όχι από τον κόσμο, αν και το αρχικό πλαίσιο αυτής της φράσης είναι πιο εμφατικά πνευματικό από ό,τι ίσως πολλοί καλλιτέχνες θα ήθελαν να αναγνωρίσουν. Εδώ η τεχνολογία παίζει σημαντικό ρόλο στην εμπειρία της “διπλής συνείδησης”, όπως είναι σαφώς αναπόσπαστο μέρος της αναδυόμενης ικανότητας της κυβερνοαντίληψης και του διπλού βλέμματος. Είναι σαν να υφαίνουμε, μέσω της βιο-τελετουργικής μας τέχνης, αυτό που θα αποκαλούσα έναν σαμαντικό ιστό, συνδυάζοντας την έννοια του σαμανικού και του σημασιολογικού, την πλοήγηση στη συνείδηση και την κατασκευή νοήματος.