Edexcel A2 Art and Design Theme 2013 Resource Pack
‘Inside, Outside, In-between’
The Saatchi Gallery’s current exhibition Gaiety is the Most Outstanding Feature of the Soviet Union, addresses the themes of
‘Inside, Outside and In-between’ in much of its work.
Being inside, outside or in-between can portray itself in many different
ways, including some of the following:
A place, idea, interiors, exteriors, indoors, outdoors, recesses, containment, exclusive, beyond, the middle,
amongst, separation, interval, confinement, freedom, limbo, confusion, space.
When collecting research and contextual influences:
Consider how the artist has made the work.
Look at what materials have they used.
Why do you think they used these materials?
Do you think the medium effectively portrays the concept/ theme of the work?
Do you think there is more than one theme in the work?
Do you see inspiration/ influences from other artists, art movements or events in the work?
από
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….2. ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ‘ΕΝΔΙΑΜΕΣΟΥ’ (IN-BETWEEN)
Η γενική αίσθηση που αποκομίζουμε είναι ότι υπάρχουν σήμερα χαρακτηριστικά και διαδικασίες του χώρου, οι οποίες συμβάλλουν στην διαμόρφωση μιας εικόνας αστάθειας. Η αρχιτεκτονική κοινότητα, ως η επιστημονική κοινότητα που ενδιαφέρεται για την ερμηνεία σύγχρονων φαινομένων του χώρου και σε συνδυασμό με άλλες περιοχές γνώσης, επιδιώκει να καταγράψει το φαινόμενο αυτό, αναζητά εργαλεία ερμηνείας του και επινοεί πρακτικές προσαρμογής του σχεδιασμού στις συνθήκες αυτές. Κυρίως όμως, το φαινόμενο αυτό αποτελεί μια δημιουργική ευκαιρία για την αναθεώρηση της αρχιτεκτονικής ως μιας πρακτικής που αποβλέπει στην σταθερότητα και τη μονιμότητα.
Διαπιστώνουμε λοιπόν σήμερα ότι η γνώση για τον χώρο έχει αποχωριστεί την σταθερότητα του περιεχομένου και την βεβαιότητα του νοήματος. Ότι η παραγωγή του χώρου μπορεί να είναι και μια πολύπλοκη διαδικασία, η οποία να μην συνδέεται άμεσα με στοιχειώδεις και προφανείς προθέσεις. Επίσης, ότι η δραστηριότητα στον χώρο δεν ανταποκρίνεται απαραίτητα σε κοινωνικές πρακτικές με διάρκεια χρόνου και δεσμό τόπου.
Τίθεται έτσι ως ερευνητικό ενδιαφέρον η περίπτωση του χώρου που δεν διέπεται από σαφείς συνθήκες. Τόσο όσον αφορά τις προθέσεις που τον ορίζουν, τις δυνάμεις (κοινωνικές, θεσμικές, οικονομικές κλπ) που τον διαπερνούν, όσο ακόμη και την ίδια την ταυτότητά του. Ο χώρος παραδοσιακά ταυτίζεται με μια ολοκληρωμένη και αυτάρκη ταυτότητα, δηλαδή μια σαφή μορφή δραστηριότητας ή οποία συνδέεται με συγκεκριμένες θεσμικές δομές. Τι συμβαίνει όμως σε χώρους, όπου η ταυτότητα παραμένει ασαφής, είτε οι οποίοι μεσολαβούν μεταξύ ταυτοτήτων, χωρίς πραγματικά οι ίδιοι να διαθέτουν μια σαφή δομή; Εδώ η δραστηριότητα λαμβάνει ιδιαίτερες μορφές. Εδώ οι δομές δεν μπορούν να θεωρηθούν ακριβώς χωρικές, καθώς συγκροτούν κυρίως περιοχές μετάβασης, ανταλλαγής, αλληλοδιείσδυσης, ετεροκαθορισμού. Τέτοιες περιοχές συναντάμε συχνά τόσο σε αστικά περιβάλλοντα, σε μητροπόλεις αλλά και αστικές περιοχές μικρότερης κλίμακας, οι οποίες μεταλλάσσονται υπό τις προϋποθέσεις που θέτουν νέες θεσμικές δομές (παγκοσμιοποίηση, μετά-αποικιακές θεσμικές δομές κ.α. Όσο και σε περιοχές μη-αστικές, οι οποίες δεν διαθέτουν ούτε αστικό χαρακτήρα, αλλά που ταυτόχρονα έχουν χάσει και την αγροτική τους δομή, ενώ η ταυτότητα τους ως τοπικότητες τίθεται υπό διαπραγμάτευση (πρώην αγροτικές περιοχές, περιοχές εντατικής χρήσης από υποδομές, περιοχές που ‘ξεμένουν’ ανάμεσα σε αστικούς χώρους κ.α.). Στο σύνολο των περιοχών αυτών τίθενται ζητήματα συσχέτισης εννοιών που αντιτίθενται, όπως παλιό –νέο, αστικό –αγροτικό, τοπικό-αποτοπικοποιημένο. Καθώς και ζητήματα προγράμματος, χρήσης.
Μιλάμε λοιπόν για έναν χώρο, ο οποίος ‘μεσολαβεί’, ο οποίος δεν διαθέτει σαφή δομή, ο οποίος συνδέει, αλλά ταυτόχρονα χωρίς να προεξοφλεί την σταθερότητα των συνδεόμενων μερών. Πρόκειται για έναν χώρο που μεταβάλλεται, που εξελίσσεται, με τον ίδιο τρόπο που εξελίσσεται η δομή των οργανισμών, όπως μας έδειξε η θεωρία της εξέλιξης, και η σχέση τους με το περιβάλλον. Τον χώρο αυτό θα ονομάσουμε ‘ενδιάμεσο’ ( in – between ) και θα προσπαθήσουμε να εντοπίσουμε τα χαρακτηριστικά του. Ενώ στην συνέχεια θα περιοριστούμε σε μια ειδική κατηγορία ‘ενδιάμεσου’ χώρου, αυτή που μεσολαβεί μεταξύ της φύσης και του τεχνικού πολιτισμού.
in – between και τα συστήματα
Το in – between λοιπόν συγκροτεί την τοπολογία, η οποία αφορά συστήματα, όπου, όπως αναφέρει ο Jose Morales : ‘οι συνθήκες δεν είναι ακριβείς, αλλά αμφίβολες, μπερδεμένες, ανεφάρμοστες, υβριδικές, αβέβαιες’ 2
2 Jose Morales The Metapolis dictionary of advanced architecture (2003), Actar, Barcelona
Με ποιόν τρόπο όμως το ‘ενδιάμεσο’ αφορά χώρους μπερδεμένους, με ασάφεια προθέσεων, με αμφίβολες ταυτότητες;
‘Όπως αναφέρει ο Simondon (παράθεμα της Elizabeth Grosz ): ‘Ένα ον δεν κατέχει την ενότητα στη ταυτότητά του, αυτήν της σταθερής τάξης μέσα στην οποία δεν είναι δυνατή καμιά μεταμόρφωση, αντίθετα το ον έχει μια ‘ transductive ‘ ενότητα, που σημαίνει ότι μπορεί να σπάσει τα ίδια του τα όρια σε σχέση με το κέντρο του’ 3
3 Grosz Elizabeth : (2001) ‘Architecture from the outside. Essays on virtual and real space’ , The MIT Press, Cambridge
Πρόκειται για μια ερμηνεία της έρευνας για την θεωρία της εξέλιξης, η οποία επιφυλάσσει πολύ ενδιαφέρουσες προεκτάσεις και σε ζητήματα του χώρου.
Το in – between είναι ο χώρος που προσδιορίζει αυτήν την ‘δυνητικοποίηση’ της ταυτότητας, την δυνατότητα, η οποία διαρκώς απειλεί να διαρρήξει τα όρια των ταυτοτήτων που την αποτελούν:
‘Ο χώρος του in – between είναι ο τόπος για κοινωνικούς, πολιτιστικούς και φυσικούς μετασχηματισμούς: Είναι ο μόνος χώρος – ο χώρος γύρω ή ανάμεσα από ταυτότητες- όπου το γίγνεσθαι, το άνοιγμα στο μελλοντικό υπερτερεί της συντηρητικής ώθησης για να επανακτηθεί η συνοχή και η ενότητα’ 4
4 Grosz Elizabeth : (2001) ‘Architecture from the outside. Essays on virtual and real space’ , The MIT Press, Cambridge
Αυτή η σύγχυση, την οποία προκαλεί ένας ‘ενδιάμεσος’ χώρος οφείλεται στην ανατροπή κάθε προσπάθειας ανάκλησης μιας προκατασκευασμένης ταυτότητας. Και αυτό συμβαίνει κυρίως, λόγω της δυνατότητας που προσφέρει ο χώρος αυτός για πειραματισμό των κωδίκων, για την παραγωγή καινοτόμων συσχετίσεων.
Το in – between ως χώρος, ο οποίος δεν διαθέτει ταυτότητα κατέχει, από κει και πέρα, τις ενδιάμεσες θέσεις, τα όρια και περιθώρια, σε ένα σύστημα μεταξύ χώρων με διαμορφωμένες ταυτότητες, δηλαδή σε ένα σύστημα ολοκληρωμένων κοινωνικών χώρων. Το in – between , εφόσον θέλουμε να τον θεωρήσουμε ως χώρο που ενεργοποιεί συσχετίσεις, θα πρέπει να είναι ένας χώρος, ο οποίος να διαθέτει την ικανότητα να επαναπροσδιορίζει τις ταυτότητες των υπολοίπων στοιχείων του χώρου. Αλλιώς θα είναι ένας χώρος που ‘ξεμένει’ ως κενός και αναμένει δραστηριότητες, οι οποίες απλώς συμπληρώνουν το σύνολο, ενώ τα υπόλοιπα στοιχεία διατηρούν τις αναλλοίωτες ταυτότητες τους.
Θα πρέπει ίσως να επισημάνουμε εδώ, ότι ο ενδιάμεσος αυτός χώρος, ως προϋπόθεση μιας δημιουργικής χρήσης του χώρου, δεν ανήκει στην τάξη του ‘διάκενου’ ή του ‘περιθωρίου’ μεταξύ των προγραμμάτων. Ακόμη όμως περισσότερο δεν είναι από μόνος του ένα αυτόνομο πρόγραμμα, το οποίο διαθέτει την δική του διαμορφωμένη ταυτότητα. Είναι ο χώρος των ορίων των προγραμμάτων χωρίς να είναι ο ίδιος πρόγραμμα. Γίνεται, όμως, για τον λόγο αυτόν, ο χώρος, ο οποίος αφορά τις συσχετίσεις, τις αλληλοκαλύψεις, τις τομές, αναζητά την οριοθέτηση μεταξύ των προγραμμάτων. Έτσι, ένας χώρος in – between που γίνεται σχεδιαστικό ζητούμενο της αρχιτεκτονικής, μπορεί να παίξει τον ρόλο του ενδιάμεσου χώρου του ‘γίγνεσθαι’ και στο επίπεδο της διαπραγμάτευσης μεταξύ φύσης – πολιτισμού και της ανεύρεσης του ορίου τους. Δηλαδή ο χώρος που διαπραγματεύεται τις διαφορετικές απαιτήσεις μεταξύ δυο διαφορετικών προγραμμάτων, συστημάτων και προσπαθεί να κατασκευάσει την θεσμική τους συσχέτιση.
Η ευεργετική δομική ασυνέχεια του προγράμματος
Ο ενδιάμεσος χώρος ( in – between ), ο χώρος της διαπραγμάτευσης και της μεταβολής, έχει και άλλο ένα χαρακτηριστικό. Αποτελεί τον χώρο, ο οποίος, όπως επισημάναμε, δεν έχει προδιαγεγραμμένη ταυτότητα, το νόημα του είναι ασαφές και ο χαρακτήρας του ατελής. Είναι για τον λόγο αυτόν απαραίτητος ως παράγοντας διαμεσολάβησης μεταξύ επιπέδων, τα οποία έχουν αδιευκρίνιστη σχέση. Συγκεκριμένα εδώ, για την σχέση που μας απασχολεί, μεταξύ τεχνητού και φυσικού, το ενδιάμεσο γίνεται ο υβριδικός αυτός χώρος που μπορεί να καθορίζει την σχέση μεταξύ ασύμπτωτων συστημάτων (για παράδειγμα του φυσικού χώρου και του κατασκευασμένου χώρου των τηλεπικοινωνιών). Ο ενδιάμεσος χώρος έτσι αποτελεί τον χώρο του δυνητικού.
Ο ‘ενδιάμεσος χώρος’ μπορεί να λειτουργεί ως μια ευεργετική δομική ασυνέχεια, η οποία καθορίζει τις δομικές συσχετίσεις μεταξύ διαφορετικών προγραμμάτων. Μια περιοχή, η οποία είναι αδιευκρίνιστη δομικά μπορεί να παράγει μεταβαλλόμενες συσχετίσεις και ο συνολικός οργανισμός που δημιουργείται να είναι ασταθής και για τον λόγο αυτό διαπραγματεύσιμος. Άρα, η δομική αυτή ασυνέχεια του ‘ενδιάμεσου χώρου’ μπορεί να διαμορφώνει την ασταθή σχέση μεταξύ δυο διαφορετικών συστημάτων. Αυτό θα σημαίνει ότι η σχέση αυτή δεν είναι θεμελιωμένη, αλλά τίθεται πάντα ως πρόβλημα και ως ένα ερώτημα, το οποίο μπορεί να δεχθεί διαφορετικές απαντήσεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι αυτό το οποίο χρησιμοποιούμε εδώ, δηλαδή το πρόβλημα της σχέσης μεταξύ φυσικού και τεχνητά παραγόμενου χώρου. Το πρόβλημα της ισορροπίας μεταξύ φύσης και πολιτισμού. Ο ‘ενδιάμεσος’ χώρος αποτελεί την ‘περιοχή’ στην οποία ενεργοποιείται η σχέση αυτή και όπου γίνεται δυνατή η διαμόρφωση της ισορροπίας της. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
‘Όπως αναφέρει ο Simondon (παράθεμα της Elizabeth Grosz ): ‘Ένα ον δεν κατέχει την ενότητα στη ταυτότητά του, αυτήν της σταθερής τάξης μέσα στην οποία δεν είναι δυνατή καμιά μεταμόρφωση, αντίθετα το ον έχει μια ‘ transductive ‘ ενότητα, που σημαίνει ότι μπορεί να σπάσει τα ίδια του τα όρια σε σχέση με το κέντρο του’ 3
3 Grosz Elizabeth : (2001) ‘Architecture from the outside. Essays on virtual and real space’ , The MIT Press, Cambridge
Πρόκειται για μια ερμηνεία της έρευνας για την θεωρία της εξέλιξης, η οποία επιφυλάσσει πολύ ενδιαφέρουσες προεκτάσεις και σε ζητήματα του χώρου.
Το in – between είναι ο χώρος που προσδιορίζει αυτήν την ‘δυνητικοποίηση’ της ταυτότητας, την δυνατότητα, η οποία διαρκώς απειλεί να διαρρήξει τα όρια των ταυτοτήτων που την αποτελούν:
‘Ο χώρος του in – between είναι ο τόπος για κοινωνικούς, πολιτιστικούς και φυσικούς μετασχηματισμούς: Είναι ο μόνος χώρος – ο χώρος γύρω ή ανάμεσα από ταυτότητες- όπου το γίγνεσθαι, το άνοιγμα στο μελλοντικό υπερτερεί της συντηρητικής ώθησης για να επανακτηθεί η συνοχή και η ενότητα’ 4
4 Grosz Elizabeth : (2001) ‘Architecture from the outside. Essays on virtual and real space’ , The MIT Press, Cambridge
Αυτή η σύγχυση, την οποία προκαλεί ένας ‘ενδιάμεσος’ χώρος οφείλεται στην ανατροπή κάθε προσπάθειας ανάκλησης μιας προκατασκευασμένης ταυτότητας. Και αυτό συμβαίνει κυρίως, λόγω της δυνατότητας που προσφέρει ο χώρος αυτός για πειραματισμό των κωδίκων, για την παραγωγή καινοτόμων συσχετίσεων.
Το in – between ως χώρος, ο οποίος δεν διαθέτει ταυτότητα κατέχει, από κει και πέρα, τις ενδιάμεσες θέσεις, τα όρια και περιθώρια, σε ένα σύστημα μεταξύ χώρων με διαμορφωμένες ταυτότητες, δηλαδή σε ένα σύστημα ολοκληρωμένων κοινωνικών χώρων. Το in – between , εφόσον θέλουμε να τον θεωρήσουμε ως χώρο που ενεργοποιεί συσχετίσεις, θα πρέπει να είναι ένας χώρος, ο οποίος να διαθέτει την ικανότητα να επαναπροσδιορίζει τις ταυτότητες των υπολοίπων στοιχείων του χώρου. Αλλιώς θα είναι ένας χώρος που ‘ξεμένει’ ως κενός και αναμένει δραστηριότητες, οι οποίες απλώς συμπληρώνουν το σύνολο, ενώ τα υπόλοιπα στοιχεία διατηρούν τις αναλλοίωτες ταυτότητες τους.
Θα πρέπει ίσως να επισημάνουμε εδώ, ότι ο ενδιάμεσος αυτός χώρος, ως προϋπόθεση μιας δημιουργικής χρήσης του χώρου, δεν ανήκει στην τάξη του ‘διάκενου’ ή του ‘περιθωρίου’ μεταξύ των προγραμμάτων. Ακόμη όμως περισσότερο δεν είναι από μόνος του ένα αυτόνομο πρόγραμμα, το οποίο διαθέτει την δική του διαμορφωμένη ταυτότητα. Είναι ο χώρος των ορίων των προγραμμάτων χωρίς να είναι ο ίδιος πρόγραμμα. Γίνεται, όμως, για τον λόγο αυτόν, ο χώρος, ο οποίος αφορά τις συσχετίσεις, τις αλληλοκαλύψεις, τις τομές, αναζητά την οριοθέτηση μεταξύ των προγραμμάτων. Έτσι, ένας χώρος in – between που γίνεται σχεδιαστικό ζητούμενο της αρχιτεκτονικής, μπορεί να παίξει τον ρόλο του ενδιάμεσου χώρου του ‘γίγνεσθαι’ και στο επίπεδο της διαπραγμάτευσης μεταξύ φύσης – πολιτισμού και της ανεύρεσης του ορίου τους. Δηλαδή ο χώρος που διαπραγματεύεται τις διαφορετικές απαιτήσεις μεταξύ δυο διαφορετικών προγραμμάτων, συστημάτων και προσπαθεί να κατασκευάσει την θεσμική τους συσχέτιση.
Η ευεργετική δομική ασυνέχεια του προγράμματος
Ο ενδιάμεσος χώρος ( in – between ), ο χώρος της διαπραγμάτευσης και της μεταβολής, έχει και άλλο ένα χαρακτηριστικό. Αποτελεί τον χώρο, ο οποίος, όπως επισημάναμε, δεν έχει προδιαγεγραμμένη ταυτότητα, το νόημα του είναι ασαφές και ο χαρακτήρας του ατελής. Είναι για τον λόγο αυτόν απαραίτητος ως παράγοντας διαμεσολάβησης μεταξύ επιπέδων, τα οποία έχουν αδιευκρίνιστη σχέση. Συγκεκριμένα εδώ, για την σχέση που μας απασχολεί, μεταξύ τεχνητού και φυσικού, το ενδιάμεσο γίνεται ο υβριδικός αυτός χώρος που μπορεί να καθορίζει την σχέση μεταξύ ασύμπτωτων συστημάτων (για παράδειγμα του φυσικού χώρου και του κατασκευασμένου χώρου των τηλεπικοινωνιών). Ο ενδιάμεσος χώρος έτσι αποτελεί τον χώρο του δυνητικού.
Ο ‘ενδιάμεσος χώρος’ μπορεί να λειτουργεί ως μια ευεργετική δομική ασυνέχεια, η οποία καθορίζει τις δομικές συσχετίσεις μεταξύ διαφορετικών προγραμμάτων. Μια περιοχή, η οποία είναι αδιευκρίνιστη δομικά μπορεί να παράγει μεταβαλλόμενες συσχετίσεις και ο συνολικός οργανισμός που δημιουργείται να είναι ασταθής και για τον λόγο αυτό διαπραγματεύσιμος. Άρα, η δομική αυτή ασυνέχεια του ‘ενδιάμεσου χώρου’ μπορεί να διαμορφώνει την ασταθή σχέση μεταξύ δυο διαφορετικών συστημάτων. Αυτό θα σημαίνει ότι η σχέση αυτή δεν είναι θεμελιωμένη, αλλά τίθεται πάντα ως πρόβλημα και ως ένα ερώτημα, το οποίο μπορεί να δεχθεί διαφορετικές απαντήσεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι αυτό το οποίο χρησιμοποιούμε εδώ, δηλαδή το πρόβλημα της σχέσης μεταξύ φυσικού και τεχνητά παραγόμενου χώρου. Το πρόβλημα της ισορροπίας μεταξύ φύσης και πολιτισμού. Ο ‘ενδιάμεσος’ χώρος αποτελεί την ‘περιοχή’ στην οποία ενεργοποιείται η σχέση αυτή και όπου γίνεται δυνατή η διαμόρφωση της ισορροπίας της. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..