Selected Courses on Digital Art-UOWM

ταυτότητα,

τεχνολογία,

προσομοίωση,

τεχνητή νοημοσύνη,

σώμα και αναπαράσταση.

1. Η φτωχή εικόνα ως προσβάσιμη εικόνα
   • Οι «πλούσιες» εικόνες είναι εκείνες των μεγάλων θεσμών, των μουσείων, των εταιρειών media: υψηλής ανάλυσης, καθαρές, προστατευμένες από copyright.
   • Οι «φτωχές» εικόνες κυκλοφορούν ανεξάρτητα, αντιγράφονται, μοιράζονται, μεταλλάσσονται.
   • Είναι δημοκρατικές — φτιάχνουν μια αντι-οικονομία της εικόνας, μακριά από τον έλεγχο της βιομηχανίας.
2. Η πολιτική διάσταση
   • Η “φτωχή” εικόνα είναι λαϊκή, διεθνής, χωρίς κέντρο.
   • Ανήκει στους ανθρώπους που τη χρησιμοποιούν — είναι φορέας επιθυμίας, μνήμης, αντίστασης.
   • Η χαμηλή ανάλυση γίνεται σημάδι της κυκλοφορίας και της ζωής της εικόνας, όχι της παρακμής της.
3. Η αισθητική μετατόπιση
   • Η ποιότητα δεν είναι πια θέμα καθαρότητας, αλλά έντασης και διάδοσης.
   • Μια εικόνα που κυκλοφορεί, μετασχηματίζεται και επιβιώνει μέσα στα δίκτυα έχει περισσότερη ενέργεια από μια «καθαρή» εικόνα που φυλάσσεται σε ένα μουσείο.
4. Σχόλιο για την τέχνη και το διαδίκτυο
   • Η Steyerl υπονοεί ότι οι καλλιτέχνες πρέπει να δουλέψουν μέσα στην ακαθαρσία των εικόνων, όχι να προσπαθούν να την εξαγνίσουν.
   • Η “φτωχή εικόνα” είναι χώρος συλλογικής δημιουργίας και αταξίας — μια νέα μορφή κοινότητας.

✳️ Συνοπτικά

Η “φτωχή εικόνα” δεν είναι ντροπή — είναι η εικόνα του λαού, της μνήμης, του ίχνους.
Δεν έχει αξία αγοράς, αλλά έχει αξία εμπειρίας.
Είναι πιο ελεύθερη, πιο ζωντανή, πιο πολιτική από τις εικόνες υψηλής ανάλυσης.

Ο φιλόσοφος Μισέλ Φουκώ, στο κείμενό του Des espaces autres (Of Other Spaces, 1967 Διαβάστε το συνολικό κείμενο ΕΔΩ), περιγράφει ορισμένους ιδιαίτερους τόπους που ονομάζει ετεροτοπίες. Πρόκειται για πραγματικούς χώρους που λειτουργούν παράλληλα ή αντίθετα προς τους συνηθισμένους κοινωνικούς χώρους. Σε αυτούς, ο χρόνος και ο χώρος δεν υπακούν στους ίδιους κανόνες — αναστρέφονται, επιβραδύνονται ή αποκτούν ένα συμβολικό βάρος.

Παραδείγματα που δίνει ο Φουκώ είναι το μουσείο, όπου ο χρόνος “παγώνει” και συσσωρεύεται· το νεκροταφείο, όπου η ζωή και ο θάνατος συνυπάρχουν· και το πλοίο, “ετεροτοπία κατ’ εξοχήν”, που ταξιδεύει ανάμεσα σε πολιτισμούς και κόσμους, περιλαμβάνοντας όλους τους άλλους τόπους μέσα του.

Σήμερα, παρόμοιο ρόλο αποκτούν οι ψηφιακοί χώροι: το προφίλ μας στα κοινωνικά δίκτυα, ένα διαδικτυακό παιχνίδι, ή μια πλατφόρμα τηλεδιάσκεψης. Είναι χώροι υπαρκτοί, αλλά δεν βρίσκονται πουθενά· τόποι συνύπαρξης και ταυτόχρονα απομόνωσης. Η θεωρητικός Christiane Paul (2015) περιγράφει αυτές τις νέες ετεροτοπίες ως “ψηφιακά τοπία συνείδησης”, όπου η παρουσία και η απουσία συνυπάρχουν.

Στη σύγχρονη τέχνη και τεχνολογία, η εμπειρία του χώρου συνδέεται όλο και περισσότερο με τη διαταραχή — μια ρωγμή, μια στιγμιαία αποσταθεροποίηση που κάνει τον χώρο να αποκαλύπτει τον εαυτό του. Η “διαταραχή του χώρου” (spatial disruption) είναι η στιγμή όπου κάτι “σπάει” στην ομαλή ροή. Στον κινηματογράφο και τα νέα μέσα, αυτή η ιδέα συνδέεται με το φαινόμενο του glitch, το “λάθος” που γίνεται αισθητικό γεγονός.

Η “διαταραχή” δεν είναι απαραίτητα αρνητική. Μπορεί να λειτουργήσει σαν στιγμή αποκάλυψης: μας κάνει να σταματήσουμε, να δούμε, να ακούσουμε. Ο Lev Manovich (2001) επισημαίνει ότι στα ψηφιακά μέσα “ο χώρος παύει να είναι συνεχής — γίνεται βάση δεδομένων”, ένα σύνολο θραυσμάτων που ανασυντίθενται δυναμικά. Ο χώρος δεν είναι πλέον πλαίσιο, αλλά ροή πληροφορίας.

Οι ψηφιακές τεχνολογίες έχουν αλλάξει ριζικά τον τρόπο με τον οποίο βιώνουμε τον χώρο. Δεν είμαστε πια μόνο εδώ· είμαστε ταυτόχρονα και εκεί — στην οθόνη, στο chat, στο δίκτυο. Η ερευνήτρια Anastasia Panori (2024) περιγράφει αυτή τη συνθήκη ως digitally disrupted space: έναν νέο τύπο χώρου όπου το φυσικό και το ψηφιακό συνυπάρχουν, μεταμορφώνοντας τη σχέση εγγύτητας, ταχύτητας και κοινωνικής εμπειρίας. Ο χώρος γίνεται υβριδικός, ένα πεδίο συνεχούς μετάβασης ανάμεσα στο πραγματικό και το εικονικό.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

• Michel Foucault, Of Other Spaces (1967)
• Christiane Paul, Digital Art (Thames & Hudson, 2015)
• Lev Manovich, The Language of New Media (MIT Press, 2001)
• Anastasia Panori, Digitally Disrupted Space (Elsevier, 2024)

Καταγραφή

Στους χώρους της σχολής (εσωτερικούς ή εξωτερικούς) αναζητήστε ένα σημείο, απόσπασμα του χώρου ή κάποιο αντικείμενο που φαίνεται “εκτός τόπου” ή δημιουργεί μια αίσθηση ασυνήθιστη, διακοπής, ασυνέχειας ή σιωπής.
Μπορεί να είναι κάποιο σημείο-χώρος η κάποιο αντικείμενο μέσα στο χώρο που είναι καθημερινό ή τυχαίο, αρκεί να σας τραβήξει τη προσοχή και να δημιουργεί αυτή την αίσθηση της ασυνέχειας.
Φωτογραφίστε, κάντε σκίτσα ή βιντεοσκοπήστε το (έως 20 δευτερόλεπτα). Αν θέλετε, ηχογραφήστε και τον ήχο του χώρου.
Γράψτε μερικές λέξεις για το γιατί το επιλέξατε.

Ανάγνωση -Σύνδεση με τη καταγραφή

Αφού ολοκληρώσετε την παρατήρηση και την πιο πάνω καταγραφή, διαβάστε τo σύντομo κείμενo που βρίσκεται Εδώ

Επεξεργασία και ανάδειξη

Επιστρέψτε στο σημείο που επιλέξατε για να έχετε και άλλο υλικό (αν θέλετε) ή επεξεργαστείτε το υλικό σας μέσα στο εργαστήριο.+**
Σκεφτείτε πώς μπορείτε να κάνετε πιο ορατή την έννοια της διαταραχής ή της ετεροτοπίας.
Μπορεί να το πετύχετε με πολλούς τρόπους όπως αλλάζοντας το κάδρο ή τη γωνία λήψης, επιλέγοντας μια λεπτομέρεια που τονίζει το “εκτός τόπου” στοιχείο, προσθέτοντας ή αφαιρώντας ήχο, συνδέοντας δύο διαφορετικά πλάνα ή φωτογραφίες κ.α.

Μην προσπαθήσετε να φτιάξετε ένα “έργο” απλώς προσπαθείστε να αναδείξτε αυτό που ήδη υπάρχει.
Το ζητούμενο είναι να προσδιορίσετε και να αναδείξετε τη μετατόπιση , το μικρό ρήγμα μέσα στον χώρο.

Παράδοση (Η παράδοση είναι μέχρι τις 6μμ)

Στον κοινό φάκελο

https://drive.google.com/drive/folders/1keaVCC6WaOJyTmZlZumGW8u4lbAjoMQu?usp=sharing

ανεβάστε

τη φωτογραφία ή το βίντεό σας (πριν και μετά την επεξεργασία),

τον ήχο (αν υπάρχει),

και λίγες σημειώσεις (3–5 σειρές) που να περιγράφουν τι αλλάξατε ή τι παρατηρήσατε στη δεύτερη προσέγγιση (σε google doc)

+**Αν εργάζεστε με animation, video compositing ή 3D περιβάλλοντα, μπορείτε να προσεγγίσετε την άσκηση συνθετικά, αντί για καταγραφικά. Αντί να φωτογραφίσετε ή να βιντεοσκοπήσετε έναν πραγματικό χώρο, μπορείτε να δημιουργήσετε έναν «χώρο διαταραχής» ή μια «ετεροτοπία» μέσα στο ψηφιακό σας περιβάλλον.

Κάθε χώρος γύρω μας —μια αίθουσα, ένας διάδρομος, μια αυλή— φαίνεται στην αρχή φυσιολογικός. Όμως, αν σταθούμε λίγο και παρατηρήσουμε, θα δούμε ότι κάτι πάντα ξεφεύγει. Μπορεί να είναι ένα φως που πέφτει αλλιώς, ένας ήχος που δεν ταιριάζει, ένα αντικείμενο που μοιάζει ξεχασμένο ή εκτός τόπου. Αυτό το “κάτι” κάνει τον χώρο να αλλάζει χαρακτήρα. Δεν είναι πια απλώς ένας τόπος – γίνεται εμπειρία.

Ο φιλόσοφος Μισέλ Φουκώ ονόμασε αυτούς τους ιδιαίτερους χώρους ετεροτοπίες. Είναι πραγματικοί τόποι, αλλά λειτουργούν διαφορετικά από τους συνηθισμένους. Εκεί, ο χρόνος και ο χώρος δεν υπακούν στους κανόνες της καθημερινότητας. Παραδείγματα που δίνει ο Φουκώ είναι το μουσείο, όπου μαζεύεται χρόνος από διάφορες εποχές· το νεκροταφείο, που είναι ταυτόχρονα χώρος ζωής και μνήμης· και το πλοίο, που ταξιδεύει και περιλαμβάνει πολλούς κόσμους μαζί. Σήμερα, τέτοιοι “άλλοι χώροι” μπορεί να είναι και τα ψηφιακά περιβάλλοντα — ένα διαδικτυακό παιχνίδι, μια σελίδα, ένα προφίλ στα social media, ένας εικονικός τόπος που υπάρχει αλλά δεν βρίσκεται πουθενά.

Δείτε το συνολικό κείμενο ΕΔΩ

Στη σύγχρονη εποχή, μιλάμε για τη διαταραχή του χώρου. Αυτό συμβαίνει όταν κάτι “σπάει” ή “κολλάει” στην εμπειρία μας: μια εικόνα, ένας ήχος, μια λεπτομέρεια που μας κάνει να σταματήσουμε και να δούμε αλλιώς. Στην τέχνη, η διαταραχή μπορεί να γίνει στιγμή αποκάλυψης. Μας κάνει να παρατηρούμε όχι μόνο τον χώρο, αλλά και τον τρόπο που τον αντιλαμβανόμαστε. Μπορεί να τη συναντήσουμε σε ένα φως που τρεμοπαίζει, σε έναν καθρέφτη που δείχνει αλλιώς τον χώρο, σε έναν ήχο που επαναλαμβάνεται παράξενα ή σε μια εικόνα που μοιάζει “σπασμένη”, σαν glitch.

Οι τεχνολογίες γύρω μας αλλάζουν το πώς ζούμε τον χώρο. Δεν είμαστε μόνο εδώ – είμαστε και στην οθόνη, στο chat, στη ροή εικόνων που μας περιβάλλει. Ο χώρος γίνεται υβριδικός: ένα μείγμα φυσικού και ψηφιακού. Σήμερα μπορούμε να βρισκόμαστε στην αυλή αλλά να μιλάμε online, να τραβάμε φωτογραφία και να τη βλέπουμε αμέσως αλλιώς, να βλέπουμε έναν χώρο μέσα από την κάμερα και να μοιάζει διαφορετικός. Αυτή η ταυτόχρονη εμπειρία του “εδώ” και του “εκεί” είναι η νέα διαταραχή του χώρου. Είναι ένα νέο είδος παρουσίας.

Συχνά, αυτό που κάνει έναν χώρο να “ανοίγει” ή να αλλάζει είναι ένα αντικείμενο. Ένα ξεχασμένο παπούτσι, ένα χαλασμένο καλώδιο, ένα ποτήρι στο πάτωμα. Όταν το κοιτάξεις διαφορετικά, γίνεται φορέας νοήματος: δεν δείχνει μόνο τον εαυτό του, αλλά και κάτι για τον χώρο που το περιβάλλει — ή για σένα που το βλέπεις.

Υπάρχει γύρω σου ένα σημείο που σε κάνει να σταματήσεις και να κοιτάξεις;

Τι είναι αυτό που “σπάει” τη ροή του χώρου;

Αν το φωτογράφιζες ή το ηχογραφούσες, τι θα κρατούσες από αυτό;

Michel Foucault, Of Other Spaces (1967)
Anastasia Panori, Digitally Disrupted Space (Urenio Research, 2024)
Christiane Paul, Digital Art (Thames & Hudson, 2008)

Simulacrum (το ομοίωμα, το είδωλο, το αντίγραφο χωρίς πρωτότυπο)
Ο όρος simulacrum (λατινικά: “εικόνα, ομοίωμα”) δηλώνει μια αναπαράσταση που δεν παραπέμπει πλέον σε κανένα πραγματικό ή αυθεντικό πρωτότυπο, αλλά υπάρχει αυτόνομα, ως “αντίγραφο χωρίς αρχέτυπο”.

Στη μεταμοντέρνα θεωρία, ειδικά μέσα από τον Jean Baudrillard, το simulacrum εκφράζει τη διάλυση των ορίων ανάμεσα στην πραγματικότητα και την αναπαράσταση.
Η εικόνα δεν “αντικατοπτρίζει” τον κόσμο· τον αντικαθιστά.

Στην εποχή των ψηφιακών μέσων και της τεχνητής νοημοσύνης, τα simulacra (πληθ.) είναι αυτόνομες ψηφιακές οντότητες — προφίλ, avatars, deepfakes, data-bodies — που δεν αντιστοιχούν σε κάποιον “πραγματικό” εαυτό, αλλά τον κατασκευάζουν εκ νέου.

Θεωρητικό Πλαίσιο

Jean Baudrillard — “Simulacra and Simulation” (1981)

Ο Baudrillard περιγράφει τέσσερα στάδια της εικόνας:

1. Αντανάκλαση της πραγματικότητας
2. Παραμόρφωση της πραγματικότητας
3. Απόκρυψη της απουσίας της πραγματικότητας
4. Simulacrum — η εικόνα που δεν έχει πια καμία σχέση με την πραγματικότητα

Η τέταρτη φάση είναι η εποχή μας: η υπερπραγματικότητα (hyperreality), όπου τα σύμβολα, τα δεδομένα και οι αναπαραστάσεις προηγούνται του ίδιου του πραγματικού.

Παράδειγμα: το ψηφιακό προφίλ μας στα social media δεν “αντανακλά” ποιοι είμαστε· είναι αυτό που κοινωνικά θεωρείται “εμείς”.

Gilles Deleuze — “Plato and the Simulacrum” (1969)

Ο Deleuze εισάγει μια πιο θετική ανάγνωση:
το simulacrum δεν είναι απλώς ψευδές αντίγραφο, αλλά μια παραγωγική διαφορά, ένας νέος τρόπος γίγνεσθαι.
Η ταυτότητα προκύπτει μέσα από πολλαπλότητα, διακύμανση και ανασχηματισμό, όχι από σταθερή ουσία.

Στην τέχνη και στα ψηφιακά μέσα, το simulacrum είναι εργαλείο δημιουργίας νέων εαυτών — όχι απλώς απώλεια του πραγματικού, αλλά αναγέννηση μέσα από τεχνητές μορφές.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

1. Baudrillard, Jean. Simulacra and Simulation. University of Michigan Press, 1994 (1η έκδοση 1981).
2. Deleuze, Gilles. Plato and the Simulacrum, in The Logic of Sense. Columbia University Press, 1990.
3. Jameson, Fredric. Postmodernism, or the Cultural Logic of Late Capitalism. Duke University Press, 1991.
4. Kroker, Arthur & Cook, David. Panic Encyclopedia: The Definitive Guide to the Postmodern Scene. St. Martin’s Press, 1989.
5. Poster, Mark. “The Mode of Information and Postmodernity.” In Cultural Critique, No. 1, 1985.
6. Manovich, Lev. The Language of New Media. MIT Press, 2001 — ειδικά τα κεφάλαια για “database as symbolic form” και “simulation.”
7. Zylinska, Joanna. AI Art: Machine Visions and Warped Dreams. Open Humanities Press, 2020 — επαναπροσδιορίζει το simulacrum στην εποχή των μηχανών.
8. Hal Foster. The Return of the Real: The Avant-Garde at the End of the Century. MIT Press, 1996 — για τη σχέση αναπαράστασης/πραγματικού στη μετα-ψηφιακή τέχνη.