Μερικά λόγια για τον Jacques Derrida
•Ίσως ο πιο σημαντικός Γάλλος Φιλόσοφος στα τέλη του 20ουαιώνα.
•Ήταν Εβραίος που μεγάλωσε στην Αλγερία.
•Εξέδωσε πάνω από 40 βιβλία επηρεάζοντας τον κινηματογράφο, την αρχιτεκτονική, την
λογοτεχνία, την επιστήμη της ανθρωπολογίας, της νομικής και των μαθηματικών.
•Δημιούργησε συγκρούσεις στα φιλοσοφικά πεδία.
•Ο όρος αποδόμηση τον οποίο ο ίδιος εισήγαγε, συμπεριλαμβάνεται στα Γαλλικά και Αγγλοαμερικανικά λεξικά.
•Διάβαζε Γάλλους κλασσικούς και πρωτοποριακούς λογοτέχνες: Ρουσό, Ζιντ, Βαλερί, Καμί, Κίρκεγκορ, Νίτσε, Χάιντεγκερ, Σαρτρ.
•Η σχέση του με τους ακαδημαϊκούς θεσμούς ήταν προβληματική και αμφίσημη. Αποθεώθηκε και παράλληλα πολεμήθηκε από τους φιλοσοφικούς κύκλους και τον τύπο
ΑΠΟΔΟΜΗΣΗ
Η αποδόμηση εκλαμβάνεται συχνά ως αποσυναρμογή ή ξήλωμα.
Αναμφίβολα ο Ντερρριντάπίστευε ο τι ένα επιχείρημα, ένα άτομο, ή ένας
θεσμός δεν αποτελούν τα ίδια από μόνα τους , την πιο αξιόπιστη πηγή για
τον εαυτό τους. Όταν κάποιος ή κάτι μας αυτοσυστήνεται θα πρέπει να
έχουμε τα αυτιά μας τεντωμένα και τα κριτικά μας εργαλεία ακονισμένα.
Κάπως σαν τον προσεκτικό στις λεπτομέρειες ψυχαναλυτή. Για την
αποδόμηση κάθε κείμενο ή επιχείρημα που μας είναι οικείο κρύβει
απρόσμενες πτυχές, αιχμές αντίστασης εκ των ένδον, αιχμές διαλόγου και
εναλλακτικών δυνατοτήτων. Ο Ντερριντάπροσέδωσε ιδιαίτερη προσοχή σε
όλα αυτά και έτσι μετέτρεψε την δεδομένη πρόσληψη μας απέναντι σε κάθε
τι οικείο.
Η αποδόμηση πρόκειται για έναν δυνητικό και καταφατικό τρόπο ανάγνωσης
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΗΣ ΑΠΟΔΟΜΗΤΙΚΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ ΤΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ
Οι νέες τεχνολογίες που ενέχονται στις τεχνικές παρένθετης εγκυμοσύνης
δημιουργούν σύγχυση, όπως συχνά πιστεύεται, ως προς την έννοια της
μητρότητας. Ο ισχυρισμός πως ο άμεσος μητρικός δεσμός διαρρηγνύεται
από την σύγχρονη τεχνολογία , που επιτρέπει στο έμβρυο να αναπτυχθεί
στην μήτρα μιας μη βιολογικής μητέρας, υπαινίσσεται ο τι υπάρχει κάτι άλλο
«φυσικό» που διαστρεβλώνεται από την χρήση της τεχνολογίας. Το «άλλο»
στην προκειμένη περίπτωση είναι η τεχνολογία υπό την μορφή της
παρένθετης εγκυμοσύνης, ενώ η απειλούμενη καθαρότητα συνδέεται με την
φυσική μητρότητα.
Αν επιχειρήσουμε μια αποδομητικήπροσέγγιση , θα πρέπει να
διερωτηθούμε αν ο μητρικός δεσμός υπήρξε ποτέ τόσο φυσικός. Η
μητέρα ήταν ανέκαθεν ζήτημα ερμηνείας κοινωνικής κατασκευής. Σε όλη την
διάρκεια της ιστορίας, η μητρότητα νοούνταν μέσα από ποικίλες
πολιτισμικές ερμηνείες: Η θρησκευτική σημασία, το κύρος του πατέρα, η
θαλπωρή της οικογενειακής εστίας, τα θετικά στερεότυπα περί σοφίας και
χάρης και τα αρνητικά περί ανάγκης και εξάρτησης. Είναι ορισμένες από τις
ερμηνείες αυτές. Ο Ντερριντάυποπτεύεται ο τι η νοσταλγία για μια
υποτιθέμενη φυσική μητρότητα ενισχύεται από την πεποίθηση ο τι η
μητρότητα απειλείται από την τεχνολογία. Η πεποίθηση αυτή μας εμποδίζει
να σκεφτούμε κριτικά, η συνθετότητα της μητρότητας δεν είναι κάτι πρωτοφανές, η έννοια υπήρξε πάντοτε προβληματική.
Η ευθύνη μας συνίσταται τόσο στο να αναγνωρίσουμε την συνθετότητα της,
όσο και στο να αναλογιστούμε τους ποικίλους τρόπους με τους οποίους η
έννοια της μητρότητας δημιουργήθηκε και κατασκευάστηκε.
Η «αφύσικη μητρότητα» μπορεί να οριστεί ανάλογα προς την φυσική,
εφόσον και οι δύο είναι προϊόντα κοινωνικής κατασκευής και υπόκεινται
σε ερμηνείες.
O Bernard Tschumi προσκάλεσε τον φιλόσοφο Jacques Derrida να συνεργαστούν το 1985 στο parc de la villette στο Παρίσι. Εκείνος δέχτηκε, γράφοντας ένα κείμενο για την φιλοσοφική σκέψη σε σχέση με την αρχιτεκτονική.
ΕΝΑΣ ΑΝΤΙΛΟΓΟΣ
Είναι δυνατόν να υποστηρίξουμε ο τι το λευκό είναι μαύρο, αν ορίσουμε τις
αποχρώσεις του μαύρου τόσο γενικά που να χωράει στην γκάμα του το
ακραίο παράδειγμα του λευκού. Για τον Σέρλ, οι απόψεις της αποδόμησης
δεν είναι λανθασμένες άλλα τετριμμένες : « Με τέτοιες μεθόδους ο καθένας
μπορεί να υποστηρίξει οτιδήποτε, ο τι οι πλούσιοι είναι στην
πραγματικότητα φτωχοί, η αλήθεια ψέμα κοκ. Γιατί λοιπόν κανείς να μπει
σε τόσο κόπο, μόνο και μόνο για να ανατρέψει μια ταυτολογία, ο τι το λευκό
είναι λευκό;
Helene Cixous(left), Jacques Derrida (right)
Η αποδόμηση μπορεί να ωθήσει σε αλλαγές στις αντιλήψεις περί πολιτικής
και κουλτούρας. Εκείνο που μας ζητά είναι να δούμε από κριτική σκοπιά
απόψεις που, ενίοτε, θεωρούμε δεδομένο ο τι ισχύουν.
«Η αποδόμηση δεν είναι ουδέτερη παρεμβαίνει»
Ο Ντεριντά μας προκαλεί , να διαβάσουμε με τρόπο διαφορετικό,
με μεγαλύτερη προσοχή απέναντι στην σαθρότητα, την αντίφαση, τους
ασταθείς παράγοντες της εξιδανίκευσης και της υποβάθμισης. Μας καλεί,
για παράδειγμα, αν μπορούμε, να διαβάσουμε διαφορετικά την επίκληση
ορισμένων στην φυσική δικαιοδοσία, την ιδιοκτησία και το προνόμιο. Μας
ωθεί να σκεφτούμε με νέους τρόπους και πιο κριτικά κληροδοτημένες
πεποιθήσεις και ισχυρισμούς στον χώρο της πολιτικής, της ιστορίας, της
φιλοσοφίας, ή του σύγχρονου πολιτισμού.
ΔΙΑΦΩΡΑ
Διαφωρά (με ωμέγα) : είναι ο διαρκής ετεροχρονισμός η αναστολή της
ταυτότητας την οποία θα προσέδιδε κανείς σε έναν συγκεκριμένο όρο :
πρόκειται για το εντελώς καθορισμένο νόημα του «σκύλου» για παράδειγμα,
που δεν προκύπτει ποτέ οριστικά και με ασφάλεια. Το νόημα «διαφέρει»
διαρκώς και κάθε αυθεντική παρουσία νοήματος «επέχει» μετατίθεται δίχως
τέλος.
Ορισμένες φορές ο Ντερριντάακούγεται αισιόδοξος: « Από την στιγμή που
λαμβάνει κανείς υπόψιν τόσο την εσωτερική διαφορά όσο και την
διαφορά του άλλου αρχίζει να προσέχει τον άλλον.
Συχνά θεωρείται ο τι η πολιτισμική ανομοιογένεια αποκλείει εκ των
προτέρων την πολιτισμική αρμονία. Ο Ντερριντάπροτείνει την ακριβός
αντίθετη προσέγγιση. Ίσως είναι η εξιδανίκευση μιας αδύνατης πολιτισμικής
ενότητας και αρμονίας που ωθεί στην αποτίμηση της ανομοιογένειας.
Η ταινία του σκηνοθέτη Woody Allen (Deconstructing Harry 1997)επηρεάστηκε την θεωρία της αποδόμησης του Ντερριντά.
Η ΑΠΟΔΟΜΗΤΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΠΑΡΕΜΒΑΙΝΕΙ
1. Προσφέρει νέες τεχνικές για να αναγνωρίζουμε τις αντιφάσεις στις
επιμέρους πολιτικές, ώστε να αποκτήσουμε υψηλότερο βαθμό εγρήγορσης
απέναντι σε συγκεκριμένες μορφές ασυνέπειας.
2. Η αποδόμηση προσφέρει τα μέσα για να αλλάξουμε τον τρόπο που
προσλαμβάνουμε ιδέες κληροδοτημένες από το παρελθόν που
εξακολουθούν να μας επηρεάζουν και να μας θίγουν στο παρόν.
3. Η αποδομητική ανάγνωση προσφέρει νέους τρόπους ανάληψης του
βάρους των ευθυνών μας. Αν βρισκόμαστε σε σύγχυση εξ αιτίας των
αδύνατων ιδεωδών: της δημοκρατίας, της δικαιοσύνης, της φύσης, της
καταγωγής, του πολιτισμού μας ακόμα και της καθαρής κατανόησης ή
της απόλυτης αρμονικής κοινότητας. Αρχίζουμε να διαμορφώνουμε νέες
μορφές ηθικής και πολιτικής.
4. Αποσυναρμογή των ιεραρχικών αντιθέσεων, οι οποίες ελέγχονται από
την εξιδανίκευση και την υποβάθμιση.
Παρουσιάζει την αποδόμηση ως κριτική ανάγνωση των κειμένων, η οποία
φωτίζει αυτό που ήδη ενυπάρχει και δρα μέσα στα αποδομούμενακείμενα.
Με την παρέμβαση του όμως αρχίζουμε να βλέπουμε το
κείμενο διαφορετικά.
Εστιάζει την προσοχή του στις αμφίσημες ιδέες εντός του κειμένου που
βρίσκονται σε αναντιστοιχία προς αυτά τα οποία το κείμενο δηλώνει
ανοιχτά.
Η αποδόμηση αποκαλύπτει απωθημένες κειμενικέςσυγκρούσεις σχετικά με
το τι είναι ιδανικό , πρωταρχικό , αυθεντικό και τι υποβάθμιση ή
ανεπάρκεια.
Τα κείμενα είναι αποσπάσματα που επέλεξα από το βιβλίο της Penelope Deutscher,ΝΤΕΡΡΙΝΤΑ, μετάφραση Ιωάννα Ναούμ, εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗ.